Умурзоқов Ў. П., Тошбоев А. Ж., Тошбоев А. А. Фермер хўжалиги

4.2. Фермер хўжаликларида меҳнат ресурсларидан фойдаланиш

Фермер хўжаликлари оилавий хўжаликлар бўлганлиги сабабли, уларда меҳнат қилиëтганларнинг аксарияти оила аъзолари ҳисобланади. «Фермер тўғрисида» ги қонунга мувофиқ фермер хўжаликлари бошлиғи 18 ëшга тўлган, тегишли малака ва иш тажрибасига эга бўлган, муомилага лаëқатли, мазкур хўжалик аъзоларидан бири бўлиши мумкин. Хўжалик фаолиятини юритишда фермер қўшимча иш кучини жалб этиб, шартнома асосида ишлайдиган ишчилар меҳнатга ҳақ тўлаш қонун ҳужжатларида белгиланган энг кам иш ҳақидан оз бўлмаган миқдорда, тарафларнинг келишувига биноан пул ва нстура шаклида амалга оширилади. Шу билан бирга ëлланма ишчилар фермер хўжалиги розилиги билан пул ëки бошқа хил улушни киритишга ҳам қушган улушига муносиб равишда хўжалик даромади (фойда) тақсимотида қатнашиши мумкин.
Фермер хўжалиги аъзолари ҳамда шартнома асосида ишлëтган ишловчилар Ўз.Р. Меҳнат ва аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш вазирлиги хузуридаги «Нафақа» жамғармасига бадаллар тўланган тақдирда, меҳнат дафтарчаси белгиланган тартибда расмийлаштирилган ҳолда меҳнат стажига қўшилади ва пировард натижада нафақа олишлари мумкин.
Республика қишлоқ хўжалигида фермер хўжаликлари улуши ортиши муносабати билан, фермер хўжаликларида меҳнатга қобилиятли қишлоқ аҳолисининг салмоғи ортиб бориш имконияти кенгаймоқда. Масалан, 2003 йилга нисбатан 2004 йилда фермер хўжаликлар сони 126,8 фоизга, ишловчилар сони 600,3 минг кишидан 765,3 минг кишига, ўртача битта фермер хўжалигида 6-7 кишини ташкил этмоқда.
Инсоннинг жисмоний ва ақлий фаолияти меҳнат ҳисробланади. Меҳнат онгли фаолият натижасидир. Ишлаб чиқаришнинг самарадорлиги кўп жиҳатдан меҳнатнинг ҳолатига боғлиқ. Агарда қилинаëтган меҳнат розилик билан, катта қониқиш билан бажарилаëтган бўлса, унинг унумдорлиги юқори бўлади. Ҳар бир мамлакат аҳолисининг меҳнат қилиш қобилиятига эга қисми унинг меҳнат ресурсларини таҳкил этади. Ўзбекистон аҳолисининг 40% га яқини меҳнат қилиш қобилиятига эга.
Қишлоқ хўжалиги корхоналари меҳнат ресурслари асосий ва ëрдамчи гуруҳларга бўлинади. Асосий меҳнат ресурсларига 16 ëшдан 60 ëшгача бўлган эркаклар киради. Ёрдамчи меҳнат ресурсларга 14-16 ëшдаги ўсмирлар ва нафақа ëшидаги аëл ва эркаклар киради. Улардан асосан қишлоқ хўжалиги мавсумий даврларида фойдаланилади.
Қишлоқ хўжалигида меҳнат ресурсларидан фойдаланишнинг даражаси қуйидаги кўрсаткичлар билан аниқланади: ҳар бир ишчи ходимнинг бир йилда ишлаган кунлари. Одатда, эркаклар бир йилда 280 кун, аëллар 240 кун ишлайдилар. Ишлаган киши кунларидан фойдаланиш коэффициентини ишлаган кунларни меъёр бўйича ишлаши лозим бўлган йиллик иш кунлари миқдорига бўлиш орқали аниқланади. Хўжаликнинг меҳнат ресурслари ҳолатини ўрганиш учун меҳнат ресурслари баланси тузилади. Меҳнат ресурсларидан фойдаланишнинг иқтисодий самарадорлиги йил давомида бир ишчи ходим ҳисобига ишлаб чиқарилган ялпи маҳсулот миқдори билан аниқланади.
Меҳнат унумдорлиги иқтисодий категория бўлиб, конкрет сарфланган меҳнатнинг натийжавийлиги ëки самарадорлигидир. Меҳнат унумдорлигини вақт бирлиги ичида ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдори деб ҳам биладилар.