Umurtqalilar zoologiyasi

* 
4 8
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

baliqlarda  embrional  rivojlanish  davrida  ichakning  orqa  to­
monida bo'rtma sifatida hosil boigan suzgich pufagi bor va u 
muhim gidrostatik organ hisoblanadi.  Suyakli buliqlarda ota- 
lanish  tashqi.  Tuxumi  (ikrasi)  mayda,  shox  moddali  qobig'i 
yo'q.  Suyakli baliqlarning 90 foizdan ko'prog'i shuia qanot- 
lilar  kenja  sinfiga  kiradi.  Suyaldi  baliqlarning  ko'pchiligida 
og'zi  boshining  oldingi  qismida  joylashgan,  rostrumi  yo'q. 
Dum suzgich qanoti gomotserkal tipda. Juft suzgich qanotlari 
tanasiga  nisbatan  vertikal  joylashgan.  Tanasi  suyakli  tanga- 
chalar bilan qoplangan va u yupqa plastinkadan iborat boiib, 
cherepitsasimon bir-birining ustida yotadi. Kloakasi yo'q. Icha- 
gida spiralsimon klapanlari yo'q, uning o'rniga ko'pchilik suyak­
li  baliqlar  ichagida  ko'r  (pilorik)  o'simtalar  paydo  boigan. 
Tog'ayli  baliqlar  yuragidagi  arterial  konus  o'rniga  suyakli 
baliqlarda aorta  piyozchasi paydo boigan.
Laboratoriya mashg'ulotida tirik yoki formalin (spirt)  erit- 
masida  fiksatsiya  qilingan  zog'ora  baliqning  (zog'ora  baliq 
bo'lmasa, do'ng peshona yoki oq amur balig'i misolida o'rgansa 
ham  boiadi)  tashqi  tuzilishi  o'rganiladi.  Fiksatsiya  qilingan 
baliqning tashqi tuzilishini o'rganishdan oldin uni bir necha 
soat  suvda  yuvib,  formalin  hidi  yo'qotiladi.  So'ngra  baliqni 
suvli,  kengroq  idishga  solib,  uning  gavda  shakli,  rangi,  tan­
gacha qoplamining joylashishi, gavdasining bosh, tana va dum 
qismlarining  qo'shilib  ketganligi  va  tanasining  ikki  yon  to­
mondan siqiqligini  e’tibor berib  ko'rib  chiqing.  Boshida,  ta- 
nasida va dum  qismida joylashgan  organlarini toping.  Yangi 
tutilgan tirik baliq terisi shilimshiq modda bilan qoplanganligi 
tufayli, uni kaftda ushlab turish oson boimasligini bilsa boiadi. 
Quyida suyakli  baliqlarning tashqi tuzilishi bilan tanishasiz.
Tashqi  tuzilishi.  Suyakli  baliqlar  gavdasining  shakli  har 
xil boiadi.  Zog'ora baliqning ustki ensa boiimi yon tomon- 
laridan  birmuncha  qisilib  do'nglik  (bo'rtma)  hosil  boigan. 
Tananing qolgan qismi dum qismining oldingi chegarasigacha
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bir xil kenglikda bo‘lib, keyin sekin-asta torayib, dum qismiga 
aylanadi.  Boshining  ikki yon tomonida jabra qopqoqlari joy­
lashgan boiib (27-rasm), ularning keyingi qirralari bosh bilan 
tana boiimlari  o‘rtasidagi chegara hisoblanadi.
Orqa  chiqaruv  teshigi  dum  boiimining  oldingi  chegara- 
sidir. Orqa chiqaruv (anal) teshigining bevosita orqa tomoniga 
o'rnashgan  siydik-tanosil  so'rg'ichida jinsiy  teshigi  va  uning 
orqasida  siydik  teshigi  ochiladi.  Ko'krak juft  suzgich  qanot­
lari,  barcha  baliqlardagiga  o'xshash  gavdaning  ikki  yonida 
jabra yoriqlari orqasida,  qorin juft suzgich qanotlari esa tana 
boiimining qorin qismi o'rtasida o'rnashgan. Toq suzgich qa­
notlar bittadan.  Ular orqa,  dum va orqa chiqaruv (anal) suz­
gich qanotlaridan iborat.  Orqa va anal suzgichlarining oldida 
tishli bittadan qattiq suyak nurlari boiadi.  Zog'ora baliqning 
tanasi sarg'ish tillasimon suyak tangachalar bilan qoplangan. 
Suyak tangachalar cherepitsalar kabi bir-birining ustida to'g'ri 
qator  boiib joylashgan.  Har  qaysi  tangacha  birmuncha  yu- 
maloqlangan yupqa plastinkadan iborat boiib, oldingi asosiy 
qismi (qirrasi) teri ichiga kirib turadi, qolgan tashqi cheti esa 
tekis  boiadi.  Bunday  tangacha  sikloid  tangacha  deb  atala­
di. Zog'ora baliq tanasining boshidan to dum suzgich qanoti- 
gacha  to'g'ri  yon  chizig‘i  o'tadi.