Umurtqalilar zoologiyasi

3 
7
27-rasm.  Zog'ora  baliqning  tashqi  tuzilishi:
1-jabra  q o p q o g ‘i,  2-bu nin  tesh igi,  3-yon  c h izig ‘i,  4 -k o ‘krak  su zgich   q a n o ti,  5-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qorin  su zgich  qan oti,  6-anaI  teshigi,  7-orqa  su zgich  q an oti,  8-anal  su zgich  q an oti, 
9-dum   su zgich  qan oti,  10-og‘iz  teshigi.
Bu  organ  tangachalami  teshib  o‘tgan  qator  qora  teshik- 
lardan  hosil  bo‘lgan.  Teshiklaming  oxirgi  uchi  nerv  uchlari 
bilan  yon  chizig'i joylashgan  maxsus  kanalga  ochiladi.  Yon 
chizig'i  suv  sharoitidagi  o'zgarishlarni  qabul  qiladi.  Zog'ora 
baliqning  dum  suzgichi  boshqa  suyakli  baliqlarniki  singari 
gomotserkal tipda,  ya’ni  sirtdan simmetrik,  ichki  tomondan 
esa asimmetrikdir.  Og'zi boshining uchki qismida joylashgan 
bo'lib, suyak jag'lar bilan o'ralgan. Yumaloq ko'zlarida qovoq­
lar yo'q.  Boshining ustki tomonida,  ko'zining oldida bir juft 
burun teshigi bor, ulardan har qaysisi ko'ndalang teri ko'prikcha 
(to'siq)  bilan  oldingi  va  keyingi  qismga  bo'linadi.  Zog'ora 
baliqning burun  teshiklari og'iz bo'shlig'iga  ochilmaydi  (bu­
run teshigiga nina tiqib sinab ko'ring).
Baliqni  yorib  ichki  tuzilishini  o‘rganish
Yaqinda  tutilgan  tirik  baliqni  yoki  fiksirlangan  baliqning 
qornini  tepaga  qilgan  holda  chap  qo'lga  olib,  qaychi  bilan 
qorin devorini anal teshigiga yaqin joydan dastlab ko'ndalangiga 
kichik  kesik  hosil  qiling.
Qaychining o'tmas (to'mtoq) uchini kesilgan teshikka kir- 
gizib,  qorin tomonining o'rtasidan og'izgacha kesing  (bunda 
ichki  organlarga  zarar yetkazmaslik  kerak).
Anal teshigi oldidagi kesikdan yuqoriga tomon to umurtqa 
pog'onasiga  (ichki  bo'shliqning  ustki  devoriga)  qadar 
ko'ndalangiga  kesing.  Kesikdan  hosil  bo'lgan  tana  devorini 
ko'tarib, umurtqa pog'onasi bo'ylab bosh tomonga qarab ke- 
sikni jabra qopqog'igacha davom ettiring va hosil bo'lgan par- 
chani tanadan ajratib oling.
Baliqning jabra qopqoqlaridan birini kesib olib, uning suyak­
lari  hamda  terisining  tuzilishini  o'rganing.  Qopqoq  ostidagi 
jabralardan  birini  kesib  olib,  suvda  yaxshilab yuving  va  Petri
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

shisha  idishidagi  suvga  soling.  Idish  ostiga  oq  qog'oz  qo‘yib, 
jabra  ravoqlari  tuzilishini  o‘rganing.  Baliqning  og‘ziga  cho'p 
tiqib, cho‘pni jabra yoriqlaridan chiqishiga ishonch hosil qiling.
Ostiga mum solingan idishga yorilgan baliqni solib, labi va 
dumidan nina bilan sanchib baliqni idish tubiga yopishtiring. 
So‘ngra  idishga  yorilgan  baliqni  ko‘madigan  miqdorda  suv 
quying (ichki organlar suv yuzasiga qalqib chiqib, ulami ko‘zdan 
kechirishni osonlashtiradi). Yorilgan baliq yuragini ajratib olib, 
Petri shisha  idishdagi  suvga  solib  ko'rib  chiqing.  Yurakning 
och qizg‘ish qorinchasi va to‘q qizg‘ish yurak old bo'lmachasini 
toping.  Barmogingizni tekkizib, yurak qorinchasi devorining 
yurak old boimachasi devoriga nisbatan zichroq va qalinroq 
ekanligiga  ishonch  hosil  qiling.
Ichi  yorilgan  baliqning  ovqat  hazm  qilish  sistemasini 
o'rganish uchun uni og'iz bo'shlig'i,  halqumi,  qizilo'ngachi, 
oshqozon va ichak boiimlari, jigari,  o't pufagi va oshqozon 
osti  bezlarini  topib,  sinchiklab  ko'rib  chiqing.  Suzgich  pu- 
fagini chiqarib olib,  uning shakli va tuzilishini o'rganing.
Baliqning  ichki  a’zolarini  chiqarib  olib,  orqa  miyasidan 
chiqadigan nervlami toping. Baliq bosh miyasini ochib ko'rish 
uchun boshni chap qoiga olib,  bosh suyagining tepasini en- 
sadan  ko'zga  qarab,  to  bosh  skeleti  bo'shlig'i  ochilguncha 
oikir  skalpel  bilan  tarashlang.  Bosh  skeleti  bo'shlig'i  och 
kulrang  ko‘pik  (moy  tomchilari)  bilan  toigan  boiadi.  Uni 
pipetkadan suv tomizib yuving.  So'ngra pinset bilan ko'z ol- 
didagi va ular o'rtasidagi suyaklami olib tashlang. Hosil boigan 
preparatni suvga solib, bosh miyaning ayrim qismlarini ko'rib 
chiqing. Tayyor preparatdan ham foydalanib, baliqning bosh 
miya boiimlari  bilan tanishib chiqsangiz boiadi.
Bu ishlar bajarib boiingach,  ichki organlar tuzilishi bilan 
quyidagi tartibda tanishib  chiqing (28-rasm).
www.ziyouz.com kutubxonasi

---