Umurtqalilar zoologiyasi

20-rasm. Akula skeletining sxemasi: 
1-umurtqalari, 2-umurtqalarining ustki yoylari, 3-umurtqalarining pastki yoy- 
lari. 4-qovurg‘alari, 5-miva qutisi, 6-hidlov kapsulasi, 7-eshituv kapsulasi, 8-jabra 
yoyi, 9-til osti yoyi, 10-tanglay-kvadrat tog'ayi, 11-me kkel tog‘ayi, 12-radialivalar, 13-
yelka kamari, 14-chanoq kamari, 15-bazaliyalar. 
O'q skeleti bir qancha tog'ay umurtqalarning bir-biri bilan 
harakatchan birikishidan hosil bo'lgan umurtqa pog‘onasidan 
iborat. Xorda deyarli reduksiyalangan. Umurtqa pog'onasi 
tana 
va 
dum 
umurtqalariga boiinadi (21-rasm). 
2 1-rasm. Akula umurtqalarining ko'ndalang kesimi: 
A - tana umurtqasi, В — dum umurtqasi: 1-xorda, 2-umurtqa tanasi, 3-ustki 
yoy, 4-orqa miya, 5-ko‘ndalang o ‘sim ta, 6-qovurg‘a, 7-pastki yoy, 8-gemal kanal. 
Umurtqaning asosiy qismini umurtqa tanasi tashkil etadi. 
Umurtqa tanasi orqa va oldingi tomondan ichiga chuqur botib 
kirgan. Bunday umurtqalar 
qo‘sh botiqli 
yoki 
amfitsel 
umurtqalar deb ataladi. Har qaysi umurtqa tanasining marka- 

---

www.ziyouz.com kutubxonasi 
zida teshik bor, bu teshikdan xorda o‘tadi va har bir umurtqa- 
ning ikkinchi umurtqa bilan qo'shilgan yerida u kengayib, har 
qaysi umurtqa tanasidan o‘tganda torayadi. Umurtqa tanasi- 
ning ustki yon tomonlaridan bir juft o'simta —ustki yoy chiqa- 
di, bu yoylaming orasida ustki oraliq plastinkalar bor. Ustki 
yoylar oraliq plastinkalar bilan birga orqa miya kanalini ikki 
yondan o‘rab oladi. Umurtqa tanasining ostki tomonidan past- 
ga qarab pastki yoylar chiqadi. Tana qismining pastki yoylari 
qisqa yon o‘simtalardan iborat boiadi, bu yon o‘simtalarga 
tog‘ay qovurg‘alar birikadi. Dum qismi pastki qisqa yoylarda 
pastki birlashtiruvchi plastinkalar yordami bilan juft-juft boiib 
birlashib, dum qismining asosiy qon tomirlari joylashgan va 
ularni muhofaza qiladigan 
gemal kanalni 
hosil qiladi. 
Bosh skeleti. 
Akulaning bosh skeleti ikkita boiimga, ya’ni 
miya qutisi 
(neurokranium) 
va 
visseral 
(og‘iz va jabra ap- 
paratlari skeleti)ga boiinadi (22, 23-rasmlar). 
Neurokranium 
tarkibiga: miya qutisi, sezuv organlari (eshituv va hidlov) ka- 
psulasi hamda tumshuq skeleti kiradi. Miya qutisining tepa 
qopqogi faqat tog‘aydan tuzilgan, oldingi qismidagina katta 
teshik — oldingi fontanel bor. Bosh miyani orqa tomondan 
ensa o‘rab turadi, bu boiimda 
katta ensa teshigi 
boiadi. 
Bosh miya ensa teshigi orqali orqa miya bilan qo‘shiladi. 
Eshituv kapsulalari ko‘z kosasining orqasida, eshituv bo‘limining 
yon devorlariga joylashgan. Ko‘z soqqalaii joylashgan chu- 
qurcha — 
ko‘z kosalari 
miya qutisi oldingi qismining ikki 
yonida o‘rnashgan. Miya qutisining ensa boiimiga tananing 
birinchi umurtqasi birikadi. Miya qutisining asosi keng boiib, 
ko‘z kosalarini ikkiga ajratadi, bunday keng asosli bosh ske- 
leti t- 
platibazal 
tipdagi bosh skeleti deb ataladi. 

---

www.ziyouz.com kutubxonasi