Умумтаълим мактабларининг ўқувчи ёшларини ҳаракатга ўргатиш этаплари ва жисмоний сифатларини ривожлантириш

5.3. Жисмоний сифатларини ривожлантириш

Касбий тайёргарлик жараёни ва унга оид умумий хамда махсус ада-биётларда ўқувчиларнинг жисмоний тайёрганлиги даражасини белги-ловчи куч, тезлик, чидамлилик, чаққонлик, бўғинлар харакатчанлиги ва мушаклар эластиклиги шуғулланувчининг харакат сифатлари ёки жисмоний, яъни инсон жисмининг сифатлари деб номлаш қабул қилинган. Лекин, хозирги айрим муалифлар (Л. Гончарёва, 2005, И. Кошбаҳтиев, 1994) инсон жисмининг қайд қилинган сифатларни жисмоний қобилиятлар деб ҳам атамоқдалар. Мақсадимиз бу тушунча-ларни тўғри ёки тўғри эмаслиги хақида мунозара қилиш бўлмай уни ўринли маънода ишлатишни эътироф этиб бу сифатларни мактаб жисмоний тарбия жараёнида ривожлантиришга оид қисқа маълумотлар беришни лозим топдик.

Ўқувчиларда жисмоний сифатларни ривожлантириш. Кичик мактаб ёшидагиларда жисмоний сифатлар табиий ривожланади. Лекин бу ривожланиш маълум йилларда айрим сифатларни олдинлаб, айримларини эса кечроқ ривожланишига олиб келиши мумкин. Бунга яшаш шароити, кун тартиби, жисмоний меҳнат ва қатор бошқа ижтимоий факторлар сабаб бўлади. Бундан ташқари ёшлар, ўсмирлар ва кичик ёшдагиларни жисмоний сифатларини тарбияланиши табиий равишда ўзгараётган ва ривожланаётган организмнинг хусусиятларига ҳам боғлиқ.
Энг муҳими мақсадга мувофиқ ҳолда уюштирилган машғулотлар ҳаракат сифатларини ривожлантиришда асосий ролни ўйнайди. Ҳаракатга ўргатиш билан машгулотларда жисмоний сифатларни ривожлантириш жараёни ўзаро узвий боғлиқ бўлиб қуйидагиларга йўналтирилган:
1. Жисмоний сифатлар турли хил ёшдагиларда турлича ривожланган бўлиб, ҳаракат малакаларини эгаллашда муҳим аҳамиятга эга. Уларни ривожланиши организмнинг функционал қобилиятини ях-шилайди ва кучайтиради.
2. Айрим ҳолларда маълум ёшдагиларда учрайдиган жисмоний сифатларни ривожланмай ёки орқада қолиши ўзлаштиришни орқага суради.
3. Айрим жисмоний сифатларини нормал ривожланишини эса четга буриилишига йўл қўймайди.
4. Жисмоний сифатларни ривожлантириш учун ортиқча меҳнат қилишга, энергия сарфлашга йўл бермайди.
Илмий - тадқиқотларнинг натижаларини кўрсатишича, мактабда фақат Жисмоний маданият дарсида шуғулланиши билан чекланган болалар билан шу ёшда, ўша синфда енгил атлетика секциясида шуғулланган болалар орасида жисмоний сифатларни ривожланишида фарқ юзага келган. 10 ойлик машқлар давомида секцияга борганларнинг кафти, умиртқа боғонасининг кучи 4-6 ва 8-10 кг бўлган. Фақат дарсда шуғулланганларники эса 2-3 ва 4-6 кг бўлган холос.
Демак, махус йўналтирилган машғулотлар жисмоний сифатларни ривожлантиришда катта рол ўйнайди.