Умумтаълим мактабларининг ўқувчи ёшларини ҳаракатга ўргатиш этаплари ва жисмоний сифатларини ривожлантириш

Куч, чидамлилик, чаққонлик, эгилувчанлик, тезликни ривожлан-тиришда ўша сифатлар учун мос, талабга жавоб берадиган машқлар танлаб олиниб, унинг меъёри, боланинг ёши, жинси ҳамда жисмоний тайёргарлигига қараб берилсагина ўқувчиларни жисмонан гармоник тарбиясини тўғри йўлга қўйиш мумкин бўлар экан.
Ҳаракатга ўргатишда машқларни барча жисмоний сифатларга мослаб танлаш ва улардан мақсадга мувофиқ фойдаланиш билан жисмоний сифатларни ривожлантириш мумкин. Айрим машқлар билан алоҳида жисмоний сифатлар ажаратиб ривожлантирилиши мумкин. Акробатикадаги олдинга думбалоқ ошиш машқи чаққонлик ва танини бошқара олишни тарбиялайди, 30 метрга тез югуриш тезкорликни ва ҳ.к. Шунинг учун биз уларни ўша сифатини ривожланишига омил бўлади, десак хато қилмаган бўламиз. Лекин жисмоний машқларни бажартириш усулияти орқали ўша машқни бошқа қатор жисмоний сифатларини ривожлантириш учун восита қилиб фойдаланса ҳам бўлади. Теннис тўпини бир маромда ерга уриб туришимиз олднига чаққонликни тарбияласа, уни кучлироқ уриб, сўнг илиб олишни машқ қилсак, куч ва ҳаракат координацияси тарбияланади. Шу машқни бажариш муҳлатини 30-20 сонияга чўзсак (ерга уриб турсак), чидамлилик тарбияланади. Бу билан жисмоний машқларни мақсадли бажартириш методикаси жисмоний сифатларни ривожлантиришда асосий омил ролини ўйнайди. Айрим жисмоний сифатларни тарбияланишини кўриб чиқайлик:
Чаққонлик I-IV синф ўқувчиларида кейинги синфдагиларга нисбатан осон ривожланади. Бу нерв жараёнидаги қўзғалиш билан тормозланишни тез ўрин алмаша олишига боғлиқ. Бизга маълумки, бу ёшдагиларда нерв алмашинуви тез кечади ва бу жараён уларда самарали кечади. Ҳаракатли ўйинлардаги бир хил реакциялар кутилмаганда бошқа бир хили билан қисқа вақт ичида ўрин алмашади. Масалан, “Кун ва тун” ўйини чаққонлик сифати-ни яхши ривожлантиради.
Ўсмирларда чаққонлик бошқа ҳаракат сифатларига нисбатан анча ривожланган бўлади. Чунки уларда организмни ривожланиши суръати ўта юқори, уларга олдинги ёшдагиларга нисбатан оғирроқ машқлар тавсия қилинади. Тўпни ирғитиб оёқни кўтариб уни остида қўлда қарсак чалиб тўпни илиб олиш ёки 360⁰га айланиб илиш, хилма-хил мувозанат сақлаш машқлари, таниш бўлган ўйинларнинг қийинлаштирилган вариантларидан фойдаланилади. Чаққонликни тарбиялашда спорт ўйинларининг восита тарзидаги аҳамияти катта.