Umumiy o‘rta ta’limning 5-11-sinfiuchun“Biologiya” to‘garak reja

Pennatiya Beylisa. Otago universiteti professori Jyeff Beylis Ginnesning Rekordlar kitobidan joy olgan bunday turdagi o‘simlikning yagona vakilini aniqlagan.

Tekshirildi: _________________________________________________
20-Mavzu. Fotosintez.

Fotosintez (foto... va sintez) — yuksak oʻsimliklar, suvoʻtlar va ayrim fotosintezlovchi bakteriyalarda xlorofill (o'simlikka yashil rang berib turuvchi modda) va boshqa fotosintetik pigmentlar oʻzlashtiradigan yorugʻlik energiyasi hisobiga oddiy birikmalardan murakkab moddalar hosil boʻlishi. Fotosintez tabiatda sodir boʻladigan eng muhim biologik jarayonlardan biri. Fotosintezda quyosh energiyasi organik birikmalardagi kimyoviy energiyaga aylanadi. Fotosintezda hosil boʻlgan organik birikmalar barcha tirik organizmlar uchun asosiy hayot manbai hisoblanadi. Fotosintezda barcha tirik organizmlarning nafas olishi uchun zarur boʻlgan kislorod atmosferaga ajralib chiqadi. Fotosintez tabiatda eng muxim biologik jarayonlardan biri. Fotosintez tufayli har yili quruqlikda 100-172 mlrd.t, dengiz va okeanlarda 60-70 mlrd.t (quruq ogʻirlikka nisbatan) organik modda hosil boʻladi. Fotosintez tufayli atmosferadagi SO2 miqdori doimiy (0,03%) saqlanib turadi. Fotosintez natijasida bir yil davomida atmosferaga tirik organizmlar nafas olishi uchun zarur boʻlgan 70-120 mlrd.t. ga yaqin erkin kislorod ajraladi. Bu jarayonda oʻrmonlar, ayniqsa katta ahamiyatga ega. Masalan, 1 ga oʻrmon daraxtlari bahor va yoz oylarida 1 kishi nafas olishi uchun yetarli miqdorda kislorod ajratadi. Kislorod atmosferaning yuqori (25 km) qatlamida ozon (O3) halqani hosil qilib, tirik organizmlarni ultrabinafsha nurlardan himoya qiladi. Fotosintez energetikasi hamda mexanizmini oʻrganish kelajakda kishilik jamiyatini energiya va oziq-ovqat, ishlab chiqarishni xom ashyo bilan taʼminlash masalasini hal etishda juda katta ahamiyatga ega. Uglеrod ikki oksidi va ba'zi jarayonlar (fotosintеz rеaksiyasi) natijasida glyukoza hosil bo’ladi, umumiy ko’rinishda quyidagi tеnglama orqali ifodalash mumkin:

6CO2+6H2O=C6H12O6+6O2

Glyukoza qimmatbaho ozuqa elеmеnti hisoblanib, o’simlik xujayrasida muhim vazifa bajaradi, glyukozadan o’simliklarda kraxmal sintеzlanadi.

C6H12O6= (C6H10O5) +H2O

Kraxmal glyukozani saqlovchi zahiraviy holati hisoblanadi. Barglarda kraxmal to’planganida gidroliz (murakkab moddalarning suv ta'sirida tarkibiy qismlarga ajralishi)ga uchraydi va buning natijasida glyukoza hosil bo’ladi, hamda eruvchi suyuqlik ko’rinishida o’simlik sharbatlari orqali o’simlik boshqa a'zolariga tarqaladi. Hosillarda, urug’larda glyukoza qayta kraxmalni hosil qiladi. Shu bilan birga o’simliklarda glyukozadan sеllyuloza va boshqa organik birikmalar sintеzlanadi. Fotosintеz jarayonida yеr sharimizdagi barcha o’simliklar har yili o’rtacha 200 mlrd.t. uglеrodni o’zlashtiradi