Umumiy o‘rta ta’lim

SOG‘LOM BO‘LAY DESANGIZ

Qanday nafas olamiz?

Biz umr bo‘yi havodagi kislorod bilan nafas olib, nafas chiqaramiz. Havosiz yashay olmaymiz.
Asosan, burnimiz bilan nafas olamiz. Nafas olga- nimizda ko‘krak qafasining bo‘shlig‘i kengayadi, nafas chiqarganimizda esa torayadi. Endigina tug‘ilgan cha- qaloq bir minutda 30 – 45 marta, 9 – 10 yoshli bola


110
20 – 25 marta, katta yoshdagilar esa 16 – 18 marta nafas oladi va chiqaradi. Odamning nafas olishi jismoniy mehnat va sport o‘yinlari bilan shug‘ul- langanda tezlashadi.
Odam yugurganda nafas olishi tezlashib, minuti- ga 40 – 45 martaga yetadi.

O‘pka va uning vazifasi

Havo oldin burunga kiradi. Burunda isiydi va changlardan tozalanadi. So‘ngra o‘pkaga boradi. Odamda bir juft o‘pka bo‘ladi (113- rasm).
O‘pkaga kelgan havodagi kis- lorod qonga o‘tadi. Kislorod bilan boyigan qon yurakka, keyin esa arteriyadan tomir orqali butun tana bo‘ylab oqadi.

Vena orqali qaytib kelayotgan qondagi karbonat angidrid avval yurakka, so‘ngra o‘pkaga o‘tadi.
113-rasm. Odam o‘pkasi.

Nafas chiqarilganda bu karbonat angidrid havo bi- lan birgalikda burun orqali tashqariga chiqadi. Demak, o‘pkaning vazifasi qonni kislorodga to‘yintirish va karbonat angidriddan tozalab turishdan iborat.
Odam yaxshi nafas olishi uchun havo kislorodga boy bo‘lishi kerak. Agar havoda kislorod yetishmasa, tomir urishi tezlashadi, odam o‘zini horg‘in sezadi.


111

Shuning uchun tanaffus paytida ochiq havoga chiqib, to‘yib nafas olish, xonani esa shamollatish lozim.

Changli havodan nafas olish o‘pkaga zararli. Zavod va fabrikalardan, mashinalardan chiqayotgan tutun va qoldiq gazlar havoni ifloslantiradi.
O‘simliklar havoni kislorod bilan boyitadi. Shuning uchun ham daraxt va boshqa o‘simliklarni ko‘paytirish lozim.