Umumiy o‘rta ta’lim

Tayanch so‘zlar: suv hayvonlari, kit, akula, delfin, baliq, plankton, kril, baqa, qurbaqa, ozuqa zanjiri.
Savollar

1. 
   Baliqlarning qanday ahamiyati bor?
   
2. 
   Delfin va kit haqida nimalarni bilasiz?
   
3. 
   Qurbaqaning baqadan farqi nimadan iborat?
   
4. 
   «Ozuqa zanjiri» deganda nimani tushunasiz?
   

101

TABIAT VA INSON SALOMATLIGI

ODAMNING TUZILISHI

Odam tanasi

2
₂ Odam tanasi qanday a’zo- lardan tashkil topgan?
¹ Bosh, bo‘yin, gavda, qo‘l va oyoq odam tanasining asosiy
^{3 4} qismlaridir. Odam tanasi teri
⁵ bilan qoplangan. Teri ostida mus- kullar bor. Muskullar suyaklarga
birikkan.
Odam tanasi ichida yurak,

108-rasm. Odamning asosiy ichki a’zolari: 1 – yurak; 2 – o‘pka;
3 – jigar; 4 – oshqozon;
5 – ichaklar.
o‘pka, jigar, oshqozon, ichak kabi ichki a’zolar bor (108-rasm). Har bir a’zo odam hayoti uchun zarur bo‘lgan muhim vazi-
falarni bajaradi.

Odam terisi

Teri tanamizni shikastlanishdan, suv, chang va mikroblardan himoya qiladi. Terida juda mayda qon tomirlari bor. Teridagi xaltacha va naychalarda yog‘ va suv (ter) bo‘ladi. Ular odamning tana haroratini saqlab turishda ishtirok etadi.

102

Teri ham havodan nafas oladi. Shuning uchun yuz- qo‘llarni, oyoqlarni har kuni sovunlab yuvib, ozoda yurish zarur.

Odam skeleti ₄

Skelet odam tanasining ichida joylashgan. U qattiq suyaklardan ¹
tarkib topgan. Tanamizda 200 dan ₂
ortiq suyak bor.

3
Suyaklar bir-biri bilan birikib, ₅
skeletni hosil qiladi.
Skeletda quyidagi qismlar mav- jud: gavda suyaklari (umurtqa suyak-
lar); ko‘krak qafasi suyaklari; tos ₆
(dumg‘aza) suyagi; bosh (kalla) suyagi; oyoq-qo‘l suyaklari (109- rasm).
Skeletlar odam tanasining ko‘p a’zolari uchun tayanch vazifasini

bajaradi va ichki a’zolarni shikast- lanishdan himoya qiladi.
Masalan, kalla suyagi bosh miyani, ko‘krak qafasi esa yurak va o‘pkalarni himoya qilib turadi.
Bolalarning suyaklari to‘la shakl- lanmagan bo‘ladi.
Shuning uchun yozayotganda, yur- ganda gavdani to‘g‘ri tutish kerak.
109-rasm. Odam skeleti:
1 – umurtqa pog‘onasi;
2 – ko‘krak qafasi; 3 – tos suyagi;
4 – bosh suyagi; 5 – qo‘l suyaklari;
6 – oyoq suyaklari.

103