Umumiy o'rta ta’lim makt4&larining 3- sinfi uchun пАЫгЫк

Traktorchi, g'allakor so'zlariga asosdosh so'zlar yozing.

iff 172- mashq. Qayiq, intizom, bosh, danak so'zlariga -siz, -kor, -li, -la, -chi so‘z yasovchi qo'shimchalaridan mosini qo‘shib, yangi so‘z hosil qiling. Ular ishtirokida uchta gap tuzing.

173. 
     mashq. 0‘qing. So‘z yasovchi qo'shimchasi bir xil bo'lgan so'zlarni guruhlab ko'chiring.
     

Bokschi, fikrdosh, fikrla, rasmsiz, partadosh, tayyorla, mashaqqatsiz, ashulachi, rasmli.

173. 
     mashq. Maqollarni o‘qing. Mazmunini tushuntiring.
     

1. Odobli bola - elga manzi* 2. Suvsiz hayot bo'lmas. 3. Do'sting bilan sirdA^bo‘l, qilgan ishi- ga qo'ldosh bo‘l. 4. Bo‘^/T n^loog'ga yolchimas. Ko'chiring. So‘z yasovclq^^snfmchalarni belgilang.

173. 
     mashq. Ish^bu^jlo'zliroa o‘z qarshisidagi qo‘- shimchalarni qo‘shib, yangi so'zlar yasang va ularning ma’nolarini tushuntiring.
     

ONA TILI 1

\\_у Г 14

<§> 18

гф 50

ft 76

sCV 118

Wa 168

4Г 189

aS 245

fj]kl 76-mashq. Tarkibida so‘z yasovchi qo'shimchasi bo‘l- gan ikkita so‘z toping. Ular ishtirokida gap tuzing. Hj||

177-mashq. 0‘qing. Berilganlardan foydalanib, so'zlar hosil qiling. -chi, -kor, -la, -li qaysi so'zlarda so‘z ya- sayapti, qaysi so'zlarda bo'g'in hosil qilyapti?

boks	-chi	nor	ko‘z	-la	gan
sholi	-kor	xona	rang I	-li	mon

Bobomiz Alisher Navoiy bolalik chog'laridanoq hammaning e’tiboriga tushganlar. Eng avvalo, odobli bo'lganlar. Ko‘p kitob o‘qiganlar. Bobo- mizning talay misralari xalq maqoliga, hikmatli so‘ziga aylanib ketgan: „Tilga ixtiyorsiz - elga e’tiborsiz".

Navoiy bobomizning asarlarini o'qigan sari so‘z sehrini teranroq tushuna boramiz.

Ajratib ko'rsatilgan gapni ko'chirib yozing. Gap tar- kibidagi so'zlarning asos va qo'shimchalatini belgilang.

ilf 179- mashq. Bir asosga -li va^^c\|o‘shimchalarini qo'shib, so'zlar yasang. So‘zlarninti\£Tamosini izohlang.

Namuna: Odobli- odobsiz**^^*

H SO'ZLARNI O ZARO BOG'LOVCHI QOSHIMCHALAR

180. 
     mashq. Otfng.
     

1. Odam mehnatda toblanadi. 2. Mehnatdan qo‘rqma, minnatdan qo‘rq. 3. Mirishkor dehqon yer- dan mehnatini ayamaydi. 4. Mehnatning qadrini bebaho bil. 5. Ko‘kka boqma, ko'pga boq.

Mehnat so‘zi qaysi so‘z bilan bog'langanini so'roqlar yordamida aniqlab, yozing. Qo'shimchalarini namunadagi- dek belgilang.

Namuna: Mehnatda (nimada?) toblanadi.

180. 
     mashq. 0‘qing. Matnda uchragan ferma so‘zining o'zgarishiga e’tibor bering.
     

5. 
   Ona tili, 3-sinf gg
   

Har kuni men haydovchi tog‘am bilan fermaga (qayerga7) boraman. Fermada (qayerda7) sigirlar ko‘p. Fermaning (nimaning?) ichi keng. Sigirlar sut sog'ish mashinasi bilan sog'iladi. Fermadan (qayerdan7) olingan sut do‘konlarga tarqatiladi.

Har bir gapdagi ferma so'zini va ajratib ko'rsatilgan so‘zni namunadagidek yonma-yon yozing. Ferma so‘zi tarkibidagi qo‘shimchalarni tegishlicha belgilang.

I 1

Namuna: Fermaga boraman, ...

180. 
     mashq. 0‘qing. Ajratib ko'rsatilgan so'zlarning bir- biri bilan bog'lanishini so'roqlar y^fclamida aniqlang va namunadagidek yozing.
     

Bir kuni bir ovchi o‘rrv onga yo‘l oldi. Yo‘lda kiyikni uchratdi. Kiyik ovchini ko'rishi bilan qocha boshladi. §d^^^qin atrofdagi bog‘ga ki- rib yashirindi. Bogga kirgan ovchi uni topa ol- may, qaytib ^Ketmpqchi bo'ldi. Ovchining uzoq- lashganini /T*©‘rcjan kiyik uzum bargini yeya boshladi. B^rglarning shitirlaganini eshitgan ov­chi orqaga qaytib, kiyikni tutib oldi. Tuzoqqa tushgan kiyik qilgan ishidan afsuslandi.

„Gulxan “dan

Namuna: (qayerga?) yo‘l oldi - o‘rmonga.

I® -ning, ^n\, -ga, -da, -dan qo‘shimchalari I gapda so‘zlarni bir-biriga bog'laydi:

i 1 i г

Dengizning to‘lqini kemani tebratdi.

So‘zlarni o‘zaro bog'lovchi qo'shimchalar (' ') belgi bilan ko‘rsatiladi. I

MIX


Ostonada yotardi Bir mix qayrilib, Yirtar edi shippakni Yonidan ilib.
Ahmadjon bor kuchini Berib omburga, Umbaloq oshib tushdi Mix bilan yerga.

G‘iyos Kornilov

She’rni yoddan yozing. Ajratib ko'rsatilgan so'zlardagi so'zlarni o'zaro bog'lovchi qo'shimchalarni ayting.

184. 
     mashq. Nuqtalar o‘rniga gapning mazmuniga mos qo'shimchalarni qo'yib, gaplarni o‘qjfTg^&£r ko'chiring.
     

Onam bahor.. ipak qi^JfcL boqadi. Qurtlar tez katta bo'ladi. Men maltalA. kelib, onam.. yor- damlashaman. QurtlatVtur bargi beramiz. Qurt­lar barg.. shitirr^ufwS ovoz ^chiqarib yeyishadi. Qurtlar pilla o'jwwN-dTz pilla.. mo‘l hosil olamiz.

Ajratib ko'rsatilgftn so'zlardagi qo'shimchalarni aniqlang va tegishlicha belgilangL ^hu so'zlarga so'roq bering.

184. 
     mashq. Nuqtalar o‘rniga kerakli harflarni qo‘yib, matnni ko'chiring.
     

Tozalik-sogliqning garovi! Biz buni yaxshi bilamiz. Shu boisdan sin.imizni i.los qilmaymiz, .olga qog‘oz tashlamaymiz. Tanaffusda derazalar- ning .archasini ochib qo‘yamiz. Sinfga toza havo kiradi. Toza havodan na.as olamiz.

Ajratib ko'rsatilgan so'zlardagi qo'shimchalarni belgilang. Bu qo'shimchalar qanday nomlanadi?

1. 
   Sportning o'zingga yoqqan turi bilan yosh- likdan shug'ullan. 2. Yosh shaxmatchi Elbek „Mavsum chempioni" unvonini oldi. 3. Muntazam jismoniy mashq qilish va ochiq havoda sayr qilish foydali. 4. Senga tengdosh Pomir-u oqsoch Tyanshon, 0‘zbegim. (Erkin Vohido\/)
   

Ajratib ko'rsatilgan so'zlarning asos va qo'shimchalarini tegishlicha belgilang.

187-mashq. Nuqtalar o'rniga ^o'zlarni o'zaro bog‘- lovchi qo'shimchalardan mosini qo‘yik\o‘qing va ko'chiring.

Olmaxonlar daraxt kov^Jf \hraa shoxchalar va barglar.. yasalgan durralMMrt.. yashaydilar. Ular yemish qidirib, daraxV^Shoxlari orasi.. sakrab yurishadi. Olmaxtff^NeAmi mayin, yumshoq va chiroyli bo‘lib, /THeh^img shoxma-shox sakrab yu- rishiga yorc|^nxJ»eradi. Olmaxonlar.. asosiy ye- mishlari foiVoqlar, qo'ziqorinlar va 0‘simlik- lar.. yumsnbq novdalaridir.

,,Bilimdon“dan

188-mashq. Chizmaga mos so'zlar topib, birikma tar- zida yozing. Birikmalarning ma’nosini izohlang.

^ tozaladi ^ aylandi

♦ 1 — eshigi I I -— 0‘rtasi

• 
  keldi ketdi
  

chiqdi keldi

ТЕ=Л89 -mashq. Nuqtalar o‘rniga Zilola so‘zini so'roqlarga mos holda o'zgartirib qo'ying, gaplarni o'qing va ko‘- chiring.

(Kimning7) ... shirintoy ukasi bor. (Kim?) ... ukasiga juda mehribon. Ukasi (kimni7) ... yaxshi ko'radi. U (kimga?) ... ergashadi. (Kimdan7) ... sira ajralgisi kelmaydi.

Har bir gapdagi Zilola so‘zi tarkibida kelgan so'zlarni o‘zaro bog'lovchi qo'shimchalarni tegishlicha belgilang.

190. 
     mashq. 0‘qing. So‘z yasovchi va so'zlarni o'zaro bog'lovchi qo'shimchalarni topib, ularning farqini ayting.
     

Sutchidan, maktabga, sutchida, mazmunli, gul- chining, qayg'usiz, yurakli, baliqchifli, yordamchi- siz, navbatchiga.







Ko'chiring. So‘z yasovchi va SQ'ija zaro bog'lovchi qo'shimchalarni namunadagid telgilang.