104
Promotor qismida mutatsiya bo’lsa
–
RNK polimeraza fermentining
birikishi qiyinlashib, oqsilning kerakli miqdorda sintezlanmasligini to‘liq
to‘xtahsiga sabab bo‘ladi
Aktseptor qismida mutatsiya bo’lsa
–oqsil biosintezining boshqarilishi
buziladi.
Struktur genlarda mutatsiya bo’lsa
– defekt oqsil sintezlanadi.
Mutatsiyani yuzaga keltiruvchi omillar mutagenlar deb aytiladi
.
Mutagenlar
Tabiiy mutagen
Yot mutagen (begona)
Peroksidli
birikmalar,
aldegidlar, erkin
radikallar kiradi
Kimyoviy moddalar
– alkillovchi
birikmalar,
oksidlovchilar,
gidroksilamin, azot
kislotalari
Fizikaviy
mutagen
–
ion
nurlanishlar
Biologik faktorlar –
viruslar – hujayrada
fermentlarni hosil
bo‘lishiga imkon
berib, uning DNKsini
shikastlaydi.
Genetik buzilish va atrof muhit
. Atrof muhit mutagenlari ko‘p sonli,
doimo keyingi avlodlarda irsiy kasalliklarni to‘planishiga olib keladi.
Mutagenlar – atrof muhit, ekalogiya, radiaktiv nurlar ta‘sirida sodir bo‘ladi.
Buning natijasida dunyo bo‘yicha 20 000 ga yaqin bolalar genetik nuqson bilan
tug‘ilmoqda.
Atmosferada yadro qurollarini sinash natijasida, sanoat korxonalar (zavod,
fabrikalarning)
ning suvga, tabiatga, atrof-muhitga chiqarayotgan chiqindilari,
turli
xil kimyoviy chiqindilari, barcha tirik organizmlarning genetik
programmasiga salbiy ta‘sir etadi. Oziqa moddalardagi konservantlar, ta‘m
beruvchilar, emulgatorlarni mutagenli faolligi rang beruvchi qo‘shimchalar
hisobiga kuzatilinayotganligi munosabati bilan bu qo‘shimchalarning zararsizligi
qayta ko‘rib chiqsh davom etmoqda. Hozirda texnika
rivojlanishi munosabati
bilan oziqa moddalarning mutagen faollik ko‘rsatkichi to‘liq sinovdan o‘tkazilib
kelinmoqda.
Bundan tashqari ko‘pgina dori moddalari yuqori mutagenlik faollikga ega
bo‘lganliklari uchun ular oldindan genetik tekshiruv (g‘alvirdan) dan o‘tkaziladi.
Xomiladorlik vaqtida mumkin bo‘lmagan dori moddalarini qabul qilish juda
xavfli, sababi ular plantseta orqali embrionga o‘tib, rivojlanishiga ta‘sir qilishi
natijasida majruh nuqsonli farzand tug‘ilishiga olib keladi. Ma‘lumki,
homiladorlik davrida dorilarni tavsiyasi chegaralangan. Bu davrda antibiotiklar,
sulfanilamidlar,
vitaminlar, uxlatuvchi, narkotik va tinchlantiruvchi vositalar
davolash maqsadida belgilangan terapevtik dozada homilaga mutagen ta‘sir
ko‘rsatmaydi. Dori moddalarini terapevtik
dozasi oshirib yuborishimiz, qabul
qilishga rioya qilinmaslik, dori moddalardagi qo‘shimcha,
rang beruvchi, o‘rab
oluvchi moddalarni sifat va (Fk) farmokopeya talabiga javob bermasligi
mutatsiyaning omillaridan hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: