Umumiy mavzu: Fermentlarni tuzilishi, хоssalari va funktsiyalari

Denaturatsiya va 
renaturatsiya 
Denaturatsiya 
– 
fazoviy 
tuzilishga ega bo‘lgan makro-
molekulalar 
uchun 
xos. 
Denaturatsiyani 
qizdirish, 
kimyoviy 
moddalar ta‘siri 
bilan keltirish mum-kin. Bunda 
ikkinchi va uchinchi struk-
turani 
saqlab 
turuv-chi 
vodorod va van- der- vals 
bog‘lari 
uziladi. 
Masalan, 
DNK ni qizdirganda qo‘sh 
spiral alohida iplarga ajraladi.
Asta sekin sovutilganda 
bir-biridan ajralagan iplar yana 

---

82 
qo‘sh spiralni shakillantiradi, komplementarlik printsipi asosida nativ DNK 
molekulasi qaytatdan tiklanadi. Bunga renaturatsiya deyiladi. Tezlik bilan 
sovutilganda renaturatsiya ro‘y bermaydi.
 
Denaturatsiya va renaturatsiya nuklein 
kislotalarning optik xossalarini o‘zgartiradi. Nativ holdagi DNK optik faol 
bo‘ladi, yani qutiblangan nur yo‘nalishini o‘zgartira oladi. Denaturatsiyaga 
uchragan nuklein kislotalar esa optik faollikka ega emas.
 
Nuklein kislotalarni molekulyar gibridizatsiyasi 
 
Molekulyar gibridizatsiya usuli nuklein kislotalarni
 
gomologikligini, yani 
qarindoshligini aniqlash uchun ishlatiladi. Bu usul bitta ipli nuklein kislotalarni 
uchastkalari orasida komplementar juftlashishiga asoslangan. Bu usul DNKni 
birlamchi strukturasini aniqlab berishda katta yordam bergan. 
Hayvonlar DNK asida ko‘p marotaba ( 100 000 marotaba) takrorlanib 
turadigan nukleotidlar ketma ketligi aniqlangan. Bular DNK ni 10 – 20 %
tashkil qiladi. Ularni gibridizatsiyasi juda tez amalga oshiriladi. DNK ni qolgan 
qismi takrorlanmaydigan, noyob ketma ketliklardan iborat. Bu qismlar deyarli 
gibridlanmaydi. Bu usul yordamida odam va maymun DNK sini gomologiyasi 
aniqlangan. DNK tarkibi jihatidan odam DNK si shimpanze DNK sidan 
faqatgina 2 – 3 % ga farq qiladi, gorillanikidan 6 – 8 % ga, qolgan maymunlarda 
10 % dan ortiq. Bakteriya DNK sida esa odam DNK si deyarli 100 % ga farq 
qiladi.