Umumiy mavzu: Fermentlarni tuzilishi, хоssalari va funktsiyalari

 
25.5.
Jinsiy bеzlar gormonlari 
Erkaklar jinsiy gormonlari – androgеnlar urug‘donlarni Leyding 
hujayralarida sintezlanadi. Ayollarniki – estrogеnlar tuxumdonlarda. 

---

234 
 
Tuxumdon folekulalaridan ajratib olingan estradiol ayollar jinsiy 
gormonlari ichida eng yuqori faollikka ega. Uning o‘zgarishida gormonal 
faolligi bir oz kamroq moddalar– estron va estriol hosil bo‘ladi. 
Estrogenlar
ning organizmga biologik ta‘siri juda xilma-xildir. Ular jinsiy 
sikl, homiladorlik va laktatsiya davrini ifodalaydi, bachadon va qinning spetsifik 
o‘zgarishi , sut bezlarining o‘sishi, ikkilamchi jinsiy belgilarning shakillanishiga 
imkon beradi, shuningdek, hujayraning bo‘linish jarayonlarini va suyaklarni 
stimullaydi. 
Folikulinning yetilishi bachadon to‘qimalarida modda almashinuvini 
oshiradi.oqsil sintezi, nuklein kislotalar hosil bo‘lishini tezlashtiradi. Folikulinni 
yetilishida hosil bo‘ladigan sariq tanada urug‘langan tuxumni bachadonning 
shilliq qavatiga birikishini va homiladorlikning birinchi yarimida embrionning 
rivojlanishini ta‘minlaydigan gormon–progesterone ishlanib chiqadi. Bu gormon 
homiladorlik davrida o‘zining xususiy xoriogonadotrop gormonini ham 
sintezlaydigan planseta(yo‘ldosh)da ishlab chiqariladi. Uning ta‘sirida folekula 
etiladi va sariq tana o‘sa boshlaydi. Hozirda estrogenlar faolligiga ega bo‘lgan 
sintetik moddalar olingan, ular vakili stilbesteroldir. 
Estrogenlar - estron, estradiol, estriol; sitoretseptor orqali spetsifik genlar 
faolligiga ta‘sir etadilar. Ular orqali spetsifik oqsillar biosintezi ko‘payadi, ular 
esa hujayralarni metabolizmi, o‘sishi va rivojlanishiga ta‘sir etadi. Uni hisobiga 
(+ ) N
2 
balansi yuzaga keladi. Suyaklarda estrogenlar kaltsiy va fosfor tuzlarini 
o‘zlashtirilishini, kollogenni sintezini oshiradilar. Glikoliz va PFS fermentlarini 
induktorlari bo‘lganligi uchun uglevodlarda energiyani aerob hosil bo‘lishida
qatnashadilar. 
Lipidlar almashinuviga ham ta‘siri bor. Lipidlarni yangilanib turishini, 
ularni jigarda va yog‘ to‘qimasida to‘planib qolmasligi, organizmdan xolesterin 
chiqarilib tashlashini ta‘minlab turadi. 
Androgеnlar 
– tеstostеron, digidrotеstostеron. Ajralib chiqqan testosteron
qondagi glikoproteid bilan bog‘lanib to‘qimalarga boradi, ularda HADFH
2
steroid reduktaza ishtirokida digidrotestosteronga o‘tadi. Oqsil biosintezini 
keskin oshiradi, (+) azot balansini ta‘minlaydi.
Erkaklar jinsiy gormonlari urug‘donlarda hosil bo‘ladi, ular funktsiyasi 
gipofizning gonodotrop gormoni bilan nazorat qilib turiladi. Bu gormonlar jinsiy 
organlarning rivojlanishini stimullaydi va ikkilamchi jinsiy belgilarni 
shakillantiradi. 
Androgenlarni anabolik ta‘siri estrogenlarnikidan kuchliroq. Skellet 
muskulaturasini va suyaklarni o‘shishini oshiradi. Buyrak va jigarda oqsillar 
biosintezini kuchaytiradi. Bosh miyaga ta‘sir etib erkaklarga xos psixofiziologik 
xususiyatlarni shakillanishida qatnashadi. Uglevodlar va yog‘larni aerob
parchalanishida fermentlarni induktsiyasi orqali qatnashadi. Fosfolipidlarni 
sintezini oshirib, qondagi lipidlar va xolesterin miqdorini pasaytiradilar.