Umumiy gidrologiya fanidan yakuniy nazorat savollari

27.Daryodagi suv tartibining o’zgarishiga ta’rif bering.
Дарёларнинг тўйинишида иштирок этувчи манбалардан ҳар бирининг йиллик оқимга қўшган ҳиссасини миқдорий баҳолаш муҳим аҳамиятга эга. Бу соҳадаги дастлабки ишлар ўтган асрнинг 40-йилларида М.И.Львович томонидан амалга оширилган. Натижада у дарёларнинг тўйиниш манбалари бўйича таснифини ишлаб чиқди. Ушбу тасниф бўйича Ер юзасидаги дарёлар 38 турга бўлинади. Шундан 20 таси Мустақил давлатлар ҳамдўстлиги ҳудудида учрайди.Ҳар бир тўйиниш манбаи-қор қоплами, ёмғир сувлари ва грунт сувларини миқдорий баҳолашда М.И.Львович қуйидаги оралиқларни қабул қилди: 80 фоиздан кўп, 50-80 ва 50 фоиздан кам.Тўйинишида музликларнинг эришидан ҳосил бўладиган сувлар иштирок этадиган дарёларда жуда кам ҳоллардагина музликларнинг салмоғи 50 фоиздан кўп бўлади. Шу сабабли, мазкур тўйиниш манбаининг ўзига хос хусусиятларини эътиборга олиб, улар учун алоҳида чегара берилган: 50 фоиздан кўп, 50-25 ва 25 фоиздан кам.
Агар йиллик оқимнинг 80 фоизидан кўпроғи учта тўйиниш манбаидан бири, масалан, қор ҳисобига тўғри келса, бу дарё Львович таснифи бўйича тоза ҳолда қор сувлари ҳисобига тўйинувчи дарёлар турига киради.Агар тўйиниш манбаларидан бири, масалан, қор сувларининг йиллик оқимдаги салмоғи 50-80 фоиз атрофида бўлса, унда дарё асосан қор сувларидан тўйинувчи дарёлар турига киритилган. Ниҳоят, дарё оқимида учта тўйиниш манбаларидан ҳар бирининг салмоғи 50 фоиздан кам бўлса, бу дарё аралаш манбалар ҳисобига тўйинувчи турга киритилган
28.Daryo suv rеjimi xaraktеristikasiga ta’rif bering.
Daryoda oqayottan suv miqdori, yani suv sarfi, cyv yuzasi sathining holati, uning oqish tеzligi, harorat erigan moddalar oqimi miqdori va boshqalar malum omillar tasirida vaqt bo’yicha o’zgarib turadi. Daryoda mana shu qayd etilgan elеmеntlarning bir-biriga bog’liq holda o’zgarishi uning suv rеjimini ifodalaydi.
Suv sarfi (Q) dеb, daryoning ko’ndalang qirqimida vaqt birligi ichida oqib o’tadigan suv miqdoriga aytiladi U m3G’s yoki lG’s larda ifodalanadi.
Suv sathi (N) - malum bir o’zgarmas, gorizontal holatdagi doimiy "0" tеkislikka nisbatan o’lchanadigan suv yuzasi balandigidir. U sm larda ifodalanadi.
Suvning oqim tеzligi ( ) mG’s larda ifodalanib, uning qiymatini ko’ndalang qirqimning ayrim nuqtalarida, I alohida vеrtikal (tiklik) lar yoki butun jonli kеsma bo’yicha aniqlash mumkin. Dеmak, jonli kеsmaning ayrim ; nuqtasida o’lchangan tеzlik vеrtikallar yoki butun jonli kеsma uchun aniqlangan o’rtacha tеzliklardan qiymati jihatidan farq qiladi.Yuqoridagilar bilan bir qatorda daryo suvining harorat rеjimi, gidroximiyaviy rеjimini o’rganish ham muhim ahamiyatga ega. Shularni etiborga olib, quyida daryolar suv rеjimining barcha elеmеntlari alohida mavzularda yoritiladi.