Umumiy gidrologiya fanidan yakuniy nazorat savollari

24.Daryo suv oqiziqlari rejimi xarateristikasiga ta’rif .
Daryo oqiziqlari deb suv oqimi bilan birgalikda harakatlanadigan va o‘zan hamda qayir yotqiziqlarini hosil qiluvchi qattiq zarrachalarga aytiladi.Daryo oqiziqlarining hosil bo‘lishida tabiiy va ximiyaviy yemirilishlaming ham roli katta. Tabiiy yemirilish havo haroratining tebranishi bilan bog‘liqdir. Quyosh radiatsiyasining miqdoriga bog‘liq holda tog‘ jinslari kengayishi yoki torayishi mumkin. Ma’lumki, turli jinsarning kengayish koeffitsientlari turlichadir.Ximiyaviy yemirilishda asosiy o‘rinlami yer osti suvlari va havo egallaydi. Bu jarayon issiq va shu bilan birga nam iqlimli rayonlarda tez kechadi. Ximiyaviy yemirilishga ohaktoshlar, dolomitlar juda oson beriladi. Karst hodisalari ximiyaviy yemirilishlar natijasidir.Tabiiy va ximiyaviy yemirilishlar (nurashlar) ta’siriga uchragan jinslaming og‘irlik kuchi, suv,shamol, muzliklar ta’sirida yonbag‘irlarda siljishiga, harakatga kelishiga denudatsiya jarayoni deyiladi. Tog‘ qoyalarining qulashi, ko‘chki ketishi, yonbag‘irlaming surilishi kabi hodisalar denudatsiyaning ayrim ko‘rinishlaridir.Yuqorida aytilganjarayonlarninghammasi daiyo oqiziqlari uchun mahsulot tayyorlaydi. Havzaga yoqqan atmosfera yog‘inlari, erigan qor va muzlik suvlari ana shu mahsulotlaming bir qismini oqizib,daryoga keltirib quyadi. Daryoga keltirib quyilgan mahsulotlaming daryo suvi bilan birgalikda olib ketilishi tranzit deyiladi. Tabiiy,asosan, relef sharoitlarining o‘zgarishi tufayli suvning oqish tezligi kamayishi natijasida oqiziqlaming cho‘kib, yotqiziqlar hosil qilishi akkumulyasiya deb ataladi.Daryo oqiziqlari o‘zandagi harakatlanish rejimiga ko‘ra muallaqva o'zan tubi oqiziqlarign bo‘linadi.
Muallaq oqiziqlaming massasi kichik bo‘lgani uchun ular daryoning quyilish joyigacha tranzit holda etib boradi. 0 ‘zan tubi oqiziqlari esa suvning oqish tezligi kamayishi bilan suv ostiga cho‘kib,o‘zan shaklini o‘zgartiradi.
25.Bug’lanishning fizik mоhiyatini izoxlang
Atmosferada suv bug’ining doimiy aylanishi sodir bo’lib turadi. Atmosferaga suv bug’i okeanlar va qit’alardan bug’lanish natijasida kelib qo’shiladi. Atmosferada u kondensatsiyalanadi va buning natijasida bulut hosil bo’ladi, yog’inlar yuzaga keladi va yer yuzasiga yog’adi.
Suv bug’i aylanishining butun zanjirini ko’rib chiqamiz. Hozirgi vaqtda buni atmosferada namlik aylanishi deb atash qabul qilingan.
Bug’lanish-bu fizik jarayon. Bunda alohida suv molekulalari o’zining xaotik harakati natijasida suv yuzasi yoki nam tuproq ustidan uziiib chiqib, suv bug’i molekulasi ko’rinishida havoga qo’shiladi. Suv bug’ining bir qismi atmosferaga transpiratsiya (o’simlik qoplamidan bug’lanish) yo’li bilan kelib qo’shiladi.

Bug’ianish tezligi deb, birlik vaqt mobaynida birlik yuzadan bug’lanadigan suv miqdoriga aytiladi. Bug’lanish tezligiga qator omillar ta’sir ko’rsatadi.