ланган темир парчаси,
5
— темир парчасини тутиб турувчи
пружина. Ралтакдан ток утган вацтда
2
темир парчаси галтак
ичига тортилади ва стрелкани буради.
Темир парчаси билан
стрелка биргаликда даврий равишда тебраниб турмаслиги учун
4
цилиндр ичида юрадиган
3
поршендан иборат „тинчлатувчи*
ишлатилади.
Улчов асбобларининг баринчи турига
%аракат чан рам кали
гальваном ет рлар
дам киради. Уларда магнит майдонни таца-
симон доимий магнит досил цилади. Магнитнинг
N
ва 5 цутб-
лари бир-бирига бир хил радиусли ботиц цилиндрик сиртлари
билан цараб туради (256- раем). Кутблар орасига радиуси
цутбларнинг эгрилик радиусидан кичикроц темир цилиндр цуз-
галмайдиган цилиб урнатилади. Бу цилиндр урнатилгандаи
кейин магнит занжири деярли бекилади ва индукция чизиц
лари кутблар билан цилиндр орасида досил булган цилиндрик
тирцишда тупланади. Бу тирцишда бир неча урам симдан ибо
рат енгил
ab
рамка
жойлашган булиб, улчанадиган ток шу
рамкадан оциб 5'тади. Ингичка
с
пружина рамкани маълум
вазиятда тутиб туради. Рамкадан ток утганда у бурилади.
Рамканинг бундай бурилиши буралган пружинанинг механик
моменти рамкага таъсир этаётган электромагнит кучларнинг
моменти билан мувозанатлашгунча давом этади. Рамканинг
бурилиш бурчагини унга бирлаштирилган енгил стрелка кур
сатади. Рамка жойлашган тирцишда магнит майдон радиал ра>
вишда йуналгани туфайли рамканинг бурилиш бурчаги кенг
чегарада ток кучига пропорционал булади.
Юцорида таърифланган гальванометрлар жуда цулай асбоб
лар булиб, уларнинг сезгирлиги доимий ва курсатиши ташци
майдонлар таъсирига кам боглангандир. Лабораторияда ва тех-
никада ишлатиладиган купчилик узгармас ток улчов асбобла-
5
S
255- раем. У згармас ток тех
ник амперметри.
256- раем.
Кузгалувчи
рамкали
гальваномстр-
нинг схемаси.
рини ясашда бу гальванометрларнинг тузилиш принципндан
фойдаланилади. Бундай асбоблардан
вольтметр ва амперметр
сифатида фойдаланиш мумкин. Бунинг учун ё рамкага кетма-
кет цилиб катта узгармас царшилик улаш, ё унга параллел
Килиб
шунт (158- параграфда айтилганларта каранг) улаш ке
рак булади.
Харакатчан токли рамкани ингичка
ипга осиш йули билан янада сезгир-
рок асбоблар ясаш мумкин i 257- раем).
Рамканинг бурилиш бурчаги унга мад-
камланган кузгучадан кайтган нурнинг
огишига караб аникланади. Бундай
гальванометр
к у згу ли гальванометр
деб аталади.
Т орли гальванометр
дам кузга-
лувчи
утказгичли улчов асбоблари
цаторига киради. Бу гальванометр
кучли-магнит кутблари орасида таранг
тортилган жуда ингичка
аЬ
симдаи
(258- раем) иборатдир. Симдан ток
утганда у чап кул коидасига мувофик
уз вазиятидан силжийди (196- §). Сим
нинг силжиши магнит узагидаги тешик
оркали утган
микроскоп ёрдамида
кузатилади. Торли гальванометрнинг
сезгирлигини 10—12
а
гача етказиш
мумкин. Ингичка ипнинг инерцияси
кичик булгани сабабли торли гальва
нометр ёрдамида вацт давомида уз-
гариб
турадиган токларни улчаш ва
257- раем. Кузгули гальва-
фотографпк кайд килиш мумкин.
нометр.
Ток кучининг флуктуациялари ту
файли барча гальванометрларнинг сезгирлиги чекланган була
ди (186- §).
Нидоят, учинчи тнпдагн (электродинамик) улчов асбобини
ясаш мумкин. Бу асбобда деч кандай доимий магнит булмай
ди ва унинг курсатишлари токли утказгичларнинг узаро таъ-
сирига асосланган. Соленоид ичига осиб куйилган токли рам
ка бундай асбобнинг энг содда схемасидир (197- параграфда
айтилганларни таккосланг). Рамкага таъсир этаётган айланти
рувчи момептнинг катталиги рамкадан окаётган /, ток кучига
дам, соленоиддан окаётган /2 ток кучига дам пропорционал
булади; агар рамкадан дам, соленоиддан дам айни бир ток,
яъни улчанаётган
I
ток окаётган булса, у долда рамкани ай-
лантнрувчн моментнинг катталиги / 2 га пропорционал булади.
26
С. Э. Ф риш , А. В. Т и м орева
Ват т м ет рлар
, яъни занжирнинг
маълум
участкасида
истеъмол килинаётган кувватни
улчайдиган асбобларнинг ту-
зилиши дам иккита токли галтакнинг узаро таъсирига асос-
ланган. Занжирнинг муайян участкасида истеъмол килинади-
ган кувват шу участкадаги токнинг кучига ва унинг учларидаги
Vj — V2
потенциаллар айирмасига пропорционал эканини эсла-
тиб утамиз. Ваттметр
и кки та
узаро таъсирлашувчи
галтакдан
иборат. Ралтаклардан бирининг каришлиги
кичик булиб, бу галтак занжирнинг участ-
касига
ке тм а-кет
уланади, иккинчисининг
Каршилиги катта булиб, буниси заижир-
нинг участкасига параллел уланади.
Бунда
биринчи
галтак даги ток
занжирдаги /
ток
кучига тенг, иккинчи галтакдаги
Г
ток эса
1/j —
V2
потенциаллар айирмасига пропор
ционал булади. Ралтакларнинг дар бирига
катталиги
II'
га, яъни /
(V ^— V^)
га ёки,
бопщача килиб айтганда, занжирнинг участкасида истеъмол
Килинаётган
w
кувватга пропорционал
булган ай лан ти рувчи
момент таъсир килади.
t
вакт ичида истеъмол килинган электр энергияни улчай
диган
сяётяикнинг
тузилиши дам юкоридаги сингари иккита
галтакдан фойдаланипГ пркнципига асосланган.
258- раем. Торлн галь
ванометр.
Do'stlaringiz bilan baham: