Umumiy fizika kursi (ii-tom)


§. Фуко токлари. Сиртий эффект. Индукцион токлар



Download 21,68 Mb.
Pdf ko'rish
bet247/296
Sana26.02.2022
Hajmi21,68 Mb.
#468309
1   ...   243   244   245   246   247   248   249   250   ...   296
Bog'liq
Umumiy fizika kursi II tom


§. Фуко токлари. Сиртий эффект. Индукцион токлар 
чизикли контур деб дисоблаб булмайдиган яхлит утказгичларда 
дам досил булади. Бундай индукцион токлар уларни текшир- 
ган олим шарафига 
Ф уко т оклари
деб аталган. Узгарувчан 
магнит майдонига киритилган яхлит металл парчасида жуда 
катта индукцион токлар пайдо булади, чунки яхлит металл 
Каршилиги жуда кичик булган утказгичдир.
Индукция электр юритувчи кучи магнит индукция окимининг 
узгариш тезлигига пропорционал булганлиги учун, муайян 
утказгич киритилган магнит майдон канча тез узгарса, Фуко 
токлари дам шунча катта булади. Шунинг учун яхлит утказ- 
гични урамларида тез узгарувчан ток (бундай ток досил килган 
магнит майдон дам катталик жидатидан тез узгаради) утаётган 
соленоиднинг ичига киритилса, Фуко токларини кузатиш осон- 
рок булади. Бундай шароитда электр токини яхши утказадиган 
яхлит жисмларда Фуко токлари шу кадар катта булиши мум- 
кинки, бу ток таъсирида ажралиб чикадиган иссиклик жисмни 
Киздириб юбориш учун етарли булади. Бу усул вакуум техника- 
сида ичидан давоси суриб олинаётган асбобнинг металл ь;исм- 
ларини киздиришда кенг кулланилади. Бу металл кисмлар 
узига ютган газларни дайдаб чикариш учун киздирилади. Худ­
ди шу усул металларни вакуумда эритиш учун дам кУллани- 
лади.
Бирок Фуко токлари таъсирида жисмларнинг кизиш додиса- 
си куп долларда зарар келтиради. Бундай долларга трансфор- 
маторлар узакларининг (236- § га каранг) ва, умуман, узгарув­
чан ток утадиган турли урамларнинг металл^ узакларининг 
Кизишини мисол килиб курсатиш мумкин. Узаклар кизиб 
кетишининг олдини олиш учун узаклар бир-бирларидан Фуко 
токларининг йзшалишига перпендикуляр килиб жойлаштирила- 
диган юпка изоляцияловчи катламлар билан ажратилган плас- 
тинкалардан катлам-катлам килиб ясалади.
Фуко токларининг досил булишини яна куйидаги асбоб 
ёрдами билан дам кузатиш мумкин. Электромагнит кутрлари


орасига ип билан осиб куйилган металл иарчасидан иборат 
маятник электромагнитда ток й^клигида мувозанат долатидан 
четга чикарилса, заиф сунувчи тебранма даракат кила бошлай­
ди. Электромагнитга ток берилиши биланок тебраниш бир онда 
суниб колади, маятникнинг тухтаётган пайтдаги даракати худди 
жисмнинг ёпиищоц мудитдаги даракатига ухшайди. Бу додиса 
Куйидагича изодланади: маятник магнит майдонда даракатлан- 
ган вактда пайдо булган Фуко токлари шундай йуналганки, 
бу токларга магнит майдон томонидан таъсир этувчи кучлар 
маятникнинг 
даракатини тормоз- 
лайди.
Фуко токлари узгарувчан ток 
утаётган утказгичнинг узида дам 
досил булиши мумкин. Бундай ток­
ларнинг досил булиши махсус 
сир-
303- 
раем. Сиртий эффектнинг 
т ий эффектнинг
(бу эффект 
скин-
намоён булиши.
эффект
деб дам юритилади, бу ном
инглизча 
skin —
тери сузидан олинган) юзага чикишига сабаб- 
чи булади. Агар узгарувчан ток цилиндрик утказгич буйлаб 
окаётган булса, у долда ток кучи ортган пайтларда индук­
цион токлар 303- раемда курсатилганидек йуналади. Бу ток­
лар утказгичнинг сиртида бирламчи ток йуналишида, утказ­
гичнинг укида эса бирламчи токка тескари йуналишда окади. 
Натижада утказгичнинг ичида ток заифлашади, сиртида эса 
кучаяди. Шундай килиб, Фуко индукцион токлари досил були­
ши натижасида ток утказгичнинг кундаланг кесимида нотекис 
таксимланади. Утказгичдан тез узгарувчан токлар утганда 
утказгич укининг якинида токнииг зичлиги деярли нолга тенг 
булади ва дамма ток утказгичнинг сиртида окади. Шу сабаб­
ли утказгичнинг ичида магнит майдон дам нолга тенг булади. 
Бу додиса натижасида утказгичнинг каршилиги ортади, чунки 
утказгичнинг ички кисмида ток окмайди. Утказгичнинг бу ички 
Кисми кераксиз булганлиги учун металлни тежаш м^ксадида 
тез узгаручан токлар узатиладиган симларнинг ичи ковак килиб 
ясалади. Фуко токлари утказгичнинг узиндукция коэффициен- 
тининг камайишига дам сабаб булади. Бу додисани цилиндрик 
утказгични мисол килиб олиб тушунтириш мумкин. 227- § даги
(2) формулага биноан, узиндукция коэффициенти 
L
билан 
токнинг магнит энергияси орасида куйидаги богланиш мавжуд.
W m
=
- j LI2-
(1)
Магнит майдоннинг 
W m
энергияси магнит майдоннинг куч­
ланганлигига боглик. Скин-эффект таъсирида утказгичнинг ичи­
да магнит майдон нолга тенглашади, утказгичдан ташкарида эса
(F S = D


муайян ток цосил цилган майдон утказгичнинг кундаланг кесими 
буйлаб текис тацсимланган ток ^осил циладиган майдондан 
фарк этмайди, натижада майдоннинг энергияси камаяди, шунинг 
учун (1) формулага биноан узиндукция коэффициенти 
L
камаяди.
Яхлит утказгичларда скин-эффект натижасида иссицлик 
кундаланг кесим буйлаб бир текисда чицмайди: иссицлик асо­
сан утказгичнинг сиртида ажралиб чицади. Бу эффектдан 
фойдаланиб, В.П. Вологдин пулатнинг сиртини тоблаш усулини 
яратди.
232- 
Download 21,68 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   243   244   245   246   247   248   249   250   ...   296




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish