Umumiy astronomiya

§ 6.6. Massa-yorqinlik-radius bog‘liqligi

Yulduzlarning spektral sinfi (temperaturasi) va yorqinliklari orasidagi bog‘lanishdan tashqari ularga tegishli asosiy fizik kattaliklar – yorqinlik, effektiv temperatura va radius orasidagi bog‘lanish borligi (6.13) dan ham bizga ma’lum. Binobarin yulduzlarning radiusi va spektral sinfi (temperaturasi) orasidagi bog‘lanish mavjud. Bunday bog‘lanish diagrammada aks qilish uchun Gersщprung-Ressel diagrammasidagi vizual – absolyut yulduz kattaligi M_v o‘rniga logarifmik shkalada absolyut bolometrik yulduz kattaligi M_b, spektral sinflar o‘rniga unga mos logarifmik shkaladagi effektiv temperaturani kuyamiz. Bunday diagrammada bir xil radiusga ega bo‘lgan yulduzlar bir to‘g‘ri chiziq bo‘yicha joylashadi, chunki (6.13) ifodadan ko‘rinishicha va o‘zaro chiziqli bog‘langandir.

6.4-rasm. Massa-Yorqinlik diagrammasi

6.4-rasmda shunday diagramma tasvirlangan bo‘lib, unda bir xil radiusli yulduzlar joylashadigan to‘g‘ri chiziqlar aks ettirilgan.

Bordiyu yulduzlarning yorqinliklari va massalari orasidagi bog‘lanishni ifodalovchi formula, boshqa sinflarga kiruvchi yulduzlarning yorqinliklari uchun ham o‘rinli deb qaralsa, unda spektr-yorqinlik diagrammasida massalari ma’lum yulduzlarni joylab, ular asosida bir xil massali yulduzlarning ham o‘rinlarini belgilash mumkin bo‘ladi.

Shunday qilib 6.4-rasmda ifodalangan diagramma spektr-yorqinlik diagrammasidan yana ham to‘laligi bilan farq qilib, yulduzlar holatining diagrammasi sifatida qaralishi mumkin.

Xususan bunday diagramma yulduzlarning evolyusiyasi haqida, hamda evoyusiya tufayli uning asosiy fizik parametrlarining o‘zgarish tendensiyasi haqida qimmatli ma’lumotlarni berishi mumkin.

22-Ma’ruza. Yulduzlarning ichki tabiati va tuzilishi. Yulduzlarning atmosferalari. Planetar tumanliklar. Qo'shaloq sistemalar. Vizual qo'shaloq yulduzlar.