Umumiy astronomiya

§ 6.4. Yulduzlar massasi

Alohida yulduzning massasini bevosita aniqlash mumkin bo‘lmay, faqat qo‘shaloq yulduzlarning tashkil etuvchilarini birgallikda olingan massalarini ularning harakatlarini o‘rganish asosida hisoblash mumkin. Buning uchun Keplerning Nyuton tomonidn aniqlashtirilgan uchinchi qonunidan foydalaniladi:

(6.4)

bu erda , – mos ravishda asosiy va yo‘ldosh yulduzlarning massalarini; , - esa Quyosh va Yer massalarini xarakterlaydi.

>> , =1 yil, =1a.b. deb, Yo‘ldosh yulduzning aylanish davri yillarda, orbitaning katta yarim o‘qini astronomik birliklarda ifodalasak (6.1) ifoda quyidagi ko‘rinishni oladi:

(6.5)

(6.2) ifoda bilan hisoblanganda, yulduzlar komponentalarining massasi Quyosh massasi birligida chiqadi.

Agar qo‘shaloq sistemaga kiruvchi yulduzlarning massa markaziga nisbatan holatini alohida belgilashni va natijada ularning katta yarim o‘qlarining burchagiy o‘lchamlarini alohida aniqlashning imkoni bo‘lsa, u holda ularning massalarining munosabatlarini ushbu ifoda yordamida aniqlash mumkin:

(6.6)

Garchi alohida olingan yulduzlarning massalarini aniqlash mumkin bo‘lmasada, biroq spektr–yorqinlik diagrammasidan alohida o‘rin olgan ayrim yulduzlar gruppasi uchun ularning yorqinliklari va massalari orasida bog‘lanish borligi empirik yo‘l bilan aniqlangan. Xususan, bosh ketma-ketlik egriligidan o‘rin olgan ko‘pchilik qo‘shaloq yulduzlarning komponentalari uchun quyidagi bog‘lanish o‘rinli bo‘ladi

(6.7)

Ushbu ifodadan ko‘rinishicha, bosh ketma-ketlikning tepa qismida eng massiv yulduzlar joylashib, pastga yo‘nalgan sayin yulduzlarning massasi kamayib boradi.

21-Ma’ruza. Yulduzlarning o'lchamlarini aniqlash usullari. Radius – yorqinlik – massa munosabati. Kolorimetriya.