Umumiy astronomiya


§ 4.6. Spektral qurilmalar



Download 23,71 Mb.
bet74/175
Sana24.01.2022
Hajmi23,71 Mb.
#407632
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   175
Bog'liq
UMK Umumiy astronomiya Fizika

§ 4.6. Spektral qurilmalar

Osmon jismlaridan kelayotgan nurlanishlarni o'rganishda spekral qurilmalardan keng foydalaniladi, shulardan biri spektrograflardir. Spektrografning eng soda ko'rinishi bu teleskop oldi tomoniga o'rnatilgan prizmadir. Bu turdagi qurilma obektiv-prizmali spektrograf deyiladi. Prizma turli to'lqin uzunliklarni spektrga sochib yuboradi, uni esa oson qayd etsa bo'ladi. Spektrning kengligini oshirish maqsadida, ekspozitsiya davomida teleskop spektrga perpendikulyar ravishda bir oz suriladi. Obektiv-prizmali spektrograf yordamida ko'p sonli spektrlar olinishi mumkin.





4.8-rasm. Tirqishli spektrografning ishlash printsipi. Tirqishdan o'tgan yorug'lik kollimatorga kelib tushadi (bir-biriga parallel qilinadi), prizma yordamida spektrga ajraladi va fotoplastinka yoki CCD kameraga proektsiyalanadi

Osmon jismlari haqida yanada aniqroq ma'lumot olish uchun tirqishli spektrografdan foydalanish ma'qul. U teleskopning fokal tekisligida joylashgan tor tirqishdan iborat. Tirqishdan o'tgan yorug'lik kollimatorga yo'naltiriladi, u o'ziga tushgan barcha yorug'likni qaytarish yoki sindrish orqali parallel nurlar dastasiga aylantiradi. Shundan keyin prizma yordamida yorug'lik spektrga jaraladi va detektorda fokuslanadi. Hozirgi kunda detektor sifatida CCD-kameralar ishlatiladi. To'lqin uzunliklarni aniq belgilash maqsadida yulduz spektridan tashqari solishtirma spektr ham kuzatiladi. CCD-kameralar bilan moslangan zamonaviy spktrograflarda solishtirma spektr alohida tasvir sifatida olinadi. Katta tirqishli spektrograflar ko'p hollarda teleskopning fokusida joylashgan bo'ladi.

Spketrni hosil qilish uchun prizma o'rniga diffraktsion panjara ham ishlatiladi. Panjara yonma-yon turgan, bir millimetrga bir necha yuzdan iborat o'ta tor chuqurchalardan iborat. Yorug'lik ushbu chuqurchalarning devorlaridan qaytganda, qo'shni nurlar bilan interferentsiyalanadi va turli tartibdagi spektrlarni hosil qiladi. Panjaralarning ikkita turi mavjud: qaytaruvchi va o'tkazuvchi panjaralar. Qaytaruvchi panjarada prizma yoki o'tkazuvchi panjara kabi yorug'lik nurlari yutilmaydi. Panjara odatda prizmaga nisbatan yuqoriroq dispersiyaga, ya'ni spektrni yoyish qobiliyatiga ega. Dispersiyani panjaradagi chuqurchalarning zichligini oshirish orqali kattalashtirsa bo'ladi. Tirqishli spektrograflarda qaytaruvchi panjaralar keng tarzda ishlatiladi.

Qaytaruvchi difraksion panjara, parallel shtrixlar o‘yilgan alyuminlangan ko‘zgu bo‘lib, shtrixlarning oralig‘i va chuqurligi nurning to‘lqin uzunligi bilan solishtiriladi. Yorug‘lik nurlariga mo‘ljallangan difraksion panjaraning har millimetrlariga odatda 600 ga yaqin o‘zaro parallel shtrixlar o‘yilib, ixtiyoriy qo‘shni shtrix orasi qat’iy bir xil (1,66 mk) bo‘lishi ta’minlanadi. Shuning uchun difraksion panjaralarni yasash, murakkab vazifalardan hisoblanadi. Difraksion panjara yordamida spektr hosil qilish yorug‘likning difraksiyasi hamda interferensiya hodisalariga asoslangan.

Ajrata olish kuchi spektral qurilmalarning asosiy xarakteristikasi bo‘lib, bir-biriga juda yaqin joylashgan ( oralikda)  to‘lqin uzunligidagi spektral chiziqlarni o‘zaro ajratib qayd qilishi bilan belgilanadi va quyidagicha ifodalanadi:



Spektral qurilmaning burchak dispersiya deb ataluvchi parametri ifoda bilan aniqlanadi, bu erda  - bir-biridan  to‘lqin uzunliga farqlanuvchi spektrda yotuvchi elementdan (prizma yoki difraksion panjara) o‘tgan ikki parallel monoxromatik nurlar dastasi orasidagi burchakni xarakterlaydi.




Download 23,71 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   70   71   72   73   74   75   76   77   ...   175




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish