Umumiy astronomiya

§ 7.3. Quyosh sistemasining xarakati

Yulduzlarning xarakati yoki tezligi xaqida gapirganimizda biz biror markazga yoki yulduzlar gruppasiga nisbatan qaraymiz. Agar Galaktikamizdagi yulduzlar tezliklarining komponentalarini ( ) deb olsak, u xolda Galaktika inersiya markazini aniqlash uchun quyidagi formuladan foydalaniladi:

(1)

Tezlik komponentalarini topishda Quyosh sistemasining xarakatini hisobga olish kerak. Agar markaz sifatida Galaktika inersiya markazi qaralsa:

ga ega bo‘lamiz xamda (1) ni hisobga olsak:

hosil bo‘ladi. Bu formula yordamida Quyosh koordinatalarini aniqlab bo‘lmaydi, chunki hamma yulduzlarning tezliklari komponentalari ma’lum emas. Shuning uchun joyning inersiya markazi tushunchasini kiritamiz va n<

Bu gruppa uchun qanday qilib lar aniqlanadi. Buning uchun larni bilishimiz kerak. Bu erda -nuriy tezlik va u spektral analizdan topiladi, - yillik parallaks, - xususiy xarakat.

-fazoviy tezlik,

-transversal tezlk (fazoviy tezlikning rasm tekisligiga proeksiyasi), - yulduzning yil davomidagi siljishi:

Sentroid tushunchasini kiritaylik. Bizning sistemamizda Quyosh atrofida kichik bir xajmni olamiz. Unda

- olingan xajm xarakatining o‘rtacha tezligi. Bu tezlik sakrab-sakrab o‘zgarishi mumkin, yoki bo‘lmasa sekin va bir tekis o‘zgaradi. Biz xajmni yoki n sonini shunday olishimiz kerakki, bunda ularni kichiklashtirishimiz bilan qaralyapgan o‘rtacha tezlik sekin va bir tekis o‘zgarsin. U xolda joy inersiya markaziga sentroid deyiladi. shu nuqtaning tezligi bo‘lib qoladi. Xuddi shunday ishni butun sistema uchun qo‘llash mumkin. Natijada Galaktika tezlik maydoni uzluksiz bo‘ladi va tezlik taqsimot funksiyasini kiritish mumkin. 6^m yulduz kattaligigacha bo‘lgan yulduzlarga nisbatan Quyoshning xarakati o‘rganilib, Vega yo‘nalishida yulduzlar xarakatining appeksi ko‘rsatilgan. Bu nuqta uchun koordinatalar aniqlangan:

A=18^h=270 ⁰; D=+30 ⁰

A-appeksning to‘g‘ri chiqishi, D-appeksning og‘ishi deyiladi.

km/sek-joy sentroidiga nisbatan Quyoshning tezligi.

yil -lokal (standart) Quyosh xarakati tezligi xam deyiladi.

Agar biz faqat bosh ketma-ketlikdagi yulduzlarni olsak, u xolda quyidagiga ega bo‘lamiz:

Galaktikamiz markaziga nisbatan Quyosh xarakati tezligi sek ga teng bo‘ladi. Bu xolda Quyoshdan Galaktikamiz markazigacha bo‘lgan masofa R=10 kps bo‘ladi va tezlik komponentalari quyidagicha bo‘ladi:

Agar yulduzning fazoviy tezligi ma’lum bo‘lsa, u xolda ni yozish mumkin. Bu erda -sentroidning tezligi, -qoldiq tezlik yoki pikulyar tezlik deyiladi.

.