Умумий ва тарихий геология

15-§. ЕР ЁШИНИ АНИҚЛАШ УСУЛЛАРИ

Ер пайдо бўлгандан то шу вақтгача ўтган даврлардаги ўзгаришларни, ер қатламларининг қачон ҳосил бўлганлигини аниқлаш масаласи олимларни қадимдан қизиқтириб келган. Геодогияда ер қатламларининг қайсиси олдин ёки қайсиси кейин пайдо бўлганини қиёсий аниқлаш усулига нисбий ёш аниқлаш усули дейилади. Бу усулда ер қатламларининг энг олдин пайдо бўлганини аниқлаш учун қатламлардаги ўсимлик ва ҳайвон қолдиқларини топиб, бирини иккинчисига таққослаб кўрилади, энг оддий ҳайвон ва ўсимлик қолдиғи бор пастки қатлам ундан юқорида ётувчи қатламга нисбатан кекса хисобланади. Қаватларнинг олдин ёки кейин ҳосил бўлганлиги ва таркибини ўрганиш билан геология фанининг литология ва стратиграфия соҳалари шуғулланади. Қатламлар орасидаги ўсимликлар колдиғини палеоботаника, ҳайвон қолдиқларини эса палеонтология текширади.

Бу усуллар асосида ҳар бир қатламнинг хосил бўлиш шароити ва вақтини таққослаб аниқлаш мумкин бўлади Органик қолдиқларни текшириш натижасида ер қатламларининг энг олдин пайдо бўлгани ва ундан кейин ҳосил бўлганлари аниқланди ва шу асосда геохронологик шкалани ўрганиш тартиби тузилди.
Ётқизиқлар
Кайнозой группаси
Мезозой группаси
Палеозой группаси
Протерозой группаси
Архей группаси
Вақтлар
Кайнозой эраси (янги эра)
Мезозой эраси (ўрта эра)
Палеозой эраси (қадимги эра)
Протерозой эраси (эски эра)
Архезой эраси (бошланғич эра)
Геологик ётқизиқларнинг хронологик бўлиниши, вақтлар бўйича бўлиниши қуйидагича ифода этилади: Группа —_: эра; Система —давр; Бўлим — Эпоха; Ярус — Аср.
Геохронология жадвалига кирган эралар, даврлар, эпохалар номи бирор жой, тоғ, аҳоли номи билан ёки тоғ жинсининг таркибига мослаб қўйилган. «Палеозой эраси» термини номи 1837 йилда А. С. Сэджвик томонидан, мезозой ва кайнозой эраларининг номи 1841 йилда Д. Ж Филиппс томонидаи берилган. Бу уч эрани баъзан Ф а н е р оз о й деб аталади.
Кембрий даври Англиядаги кадимги Уэльс графлигининг номидан, силур ҳам шу ердаги қабила номидан, девон даври Англиядаги Девоншир графлиги номидан олинган. Тошкўмир даври 1822 йилда шу давр қатламида кўмир кўп бўлганлиги учун, пермь даври 1841 йилда Ғарбий Урал тоғидаги Пермь шахри номидан, юра даври Ғарбий Европадаги Юра тоғида аниқланганлиги учун, бўр даври шу давр ётқизиғи бўр жинсига бой бўлгани учун шундай номлар билан аталган. Демак, қатламларнинг нисбий ёшини аниқлашда ҳар бир қатламнинг тартиб билан ётишини, навбатини белгилаб, уларнинг ўзига хос номлари билан белгиланган экан.