Умумий ўртатаълим мактаб амалиётчи психологлари малакасини ошириш курсининг мутахасисслик буйича давлат талаблари, ЎҚув-мавзу режа, дастур

2. Болаларни логопедик текшириш методикаси

ТППК ва тиббий-педагогик-психологик ташхис марказларига келтирилган болаларни ташхис қилишда ишни, энг аввало, улар нутқини логопедик текширишдан бошлаш зарур. Бундай ёндошув нутқнинг инсон ҳаётида муҳим ўрин эгаллаши, унинг руҳий жараёнларнинг омили эканлиги билан асосланади.

Ташхис қилишда қуйидаги логопедик текширишлар олиб борилади.

Болаларда товуш талаффузининг тузилишини

текшириш.

Нутқий ривожланишида муаммоси бўлган болаларни ўз вақтида тўлиқ текшириш жуда муҳим ўрин тутади. Ўз вақтида нутқ нуқсонларини аниқлаш логопедик текширув ёрдамида боланинг 4 ёшигача бўлган даври ичида амалга оширилиши мақсадга мувофиқ. Болаларда логопедик текширув, энг аввало, артикуляцион аппаратнинг тузилиши ва унинг ҳаракатчанлигини пухта ўрганишдан бошланиб, сўнг товушлар талаффузининг ҳолатини ўрганиш билан якунланади. Бунда фонематик идрок тузилишини ҳам аниқлаш мухимдир.

Артикуляция аппаратини текшириш.

Боланинг баъзи артикуляция (талаффуз) қилиш органларини текшириш лаб, тил, тишлар, жағлар, танглай тузилишини ўрганишни ўз ичига олади. Бунда логопед органнинг нуқсонлари бор-йўқлигини, меъёрга мослигини текширади. Текширув вақтида қуйидаги аномалия (меъёрдан четга чиқиш)ларни кузатиш мумкин:

Лаблар: қалинлиги, гўштлилиги, калталиги,
камҳаракатлилиги;
тишлар: қийшиқлиги, майдалиги, жағлар ёйидан
ташқарида жойлашиши, йириклиги, тишлар
оралиғининг зичлиги, очиқлиги;
прикус (тишлам): олд қисми очиқлиги, ён
томонларининг чуқурлиги,
юзалиги;
жағлар: юқори ёки пастки қисмининг олдинга туртиб
чиққанлиги;
қаттиқ танглай: баланд, паст, ясси ёриқликнинг бўлиши;
юмшоқ танглай: калта, иккига бўлинганлиги, йўқ бўлиши;
тил: калта, узун, тор, жуда катта, юганчасининг калта бўлиши.
Сўнг, артикуляция аппаратининг ҳаракатчанлиги текширилади. Бунда логопед болага тақлид усули билан қатор машқларни бажаришни топширади. Масалан: тил билан лабни ялаш, уни бурун, ияк, чап қулоқ, ўнг қулоқ томонга ҳаракат қилдириш; иложи борича ташқарига ва ичкарига тортиш; лабларни чўччайтириш ва илжайиш ҳолатига келтириш; пастки жағни олдинга чиқариш, сўнг орқага ҳаракатлантириш; оғизни катта очиш, сўнг ёпиш ва ҳ.к.з.
Машқларни бажариш жараёнида логопед органлар ҳаракатчанланлигининг эркинлиги, тезлиги, бир ҳаракатдан иккинчисига ўтишининг амалга оширилиши қай даражада эканлигини аниқлайди.