Умумий психология ва спорт психологияси

 
 

---

Умумий психология ва спорт психологияси
4-семестр; 5-мавзу 
 
11-саҳифа 
1-жадвал.
Муайян мусобақага психологик тайёргарлик 
(A.С.Пуни бўйича) 
Т/р 
Тайёргарликнинг 
мазмуни 
Вазифалари
Ҳал этиш 
воситалари 
Бажариш 
муддатлари 
1 
2 
3 
4 
5 
1. 
Ўз кучига 
мустаҳкам 
ишончни яратиш, 
энг яхши натижани 
қўлга киритиш 
учун охиригача 
фаол курашишга 
интилиш. 
1) олдинда турган 
мусобақанинг шарт-
шароитлари ва рақиблар 
тўғрисидаги маълумотни 
йиғиш ва таҳлил қилиш; 
2) ўз тайѐргарлиги, ҳолати 
ва имкониятлари тўғрисида 
маълумотларни 
аниқлаштириш; 
3) мақсадни аниқлаш ва 
аниқ ифода қилиш; 
4) мусобақанинг 
аҳамиятини белгилаш. 
Махсус тадбирлар 
комплекси 
2. 
Мусобақада 
вужудга келадиган 
шарт-шароитларга 
мувофиқ равишда 
ўз хатти-
ҳаракатларини, 
туйғуларини ва ўй-
фикрларини 
бошқара олиш 
қобилиятини 
такомиллаштириш. 
1) ўз фаолиятини 
ехтимоллик назариясига 
кўра дастурлаш; 
2) мусобақалар давомида 
кутилмаган тўсиқларга дуч 
келиш бўйича махсус 
тайѐргарлик; 
3) иштирок этувчилардан 
олдин уларни жанговор 
ҳолатига олиб келадиган 
усулларни мустаҳкамлаш. 
Олдинда турган 
хатти-ҳаракатларни 
интеллектуал, 
экспериментал 
тасаввур қилиш 
(вариантлилик, 
идеомотор 
тайѐргарлик, 
бўлажак 
мусобақанинг шарт-
шароитларини 
моделлаштириш, 
аутоген 
машғулотлар, ўз-
ўзини тайѐрлашдан 
фойдаланган ҳолда 
мусобақа 
машқларини 
бажариш 
3. 
Мусобақа олдидан 
ва улар давомида 
энг оптимал 
қўзғалишни 
яратиш ва уни 
сақлаб қолиш 
1) мусобақада иштирок 
этишнинг аҳамиятини 
кўтариб юборадиган турли 
таъсирлардан ҳимояланиш; 
2) мазкур мусобақа 
шароитига кўра нохуш 
ички ҳолатларни бошқариш 
учун энг қулай усулларни 
аниқлаш, асаб психик 
тетиклигини сақлаб қолиш; 
3) мақсадга мувофиқ 
секундантлик қилиш 
шаклларини, вақтини ҳамда 
Спортчиларни қайта 
тикловчи махсус 
тадбирлар 
комплекси 

---

Умумий психология ва спорт психологияси
4-семестр; 5-мавзу 
 
12-саҳифа 
жойинии аниқлаш. 
4. 
Мусобақадан 
кейинги психик 
ҳолатни тиклаш 
1) мусобақада бир маротаба 
иштирок этишдан кейинги 
психик ҳолатни тиклаш 
(мусобақа куни); 
2) мусобақадан кейинги 
психик ҳолатни тиклаш. 
Спортчиларни қайта 
тикловчи махсус 
тадбирлар 
комплекси 
Мақсад: мусобақага психик тайѐрлик ҳолатини шакллантириш. 
 
 

---

Умумий психология ва спорт психологияси
4-семестр; 5-мавзу 
 
13-саҳифа 
5.4. Спортчини иродавий тайёрлаш ҳақида умумий тушунча 
Мусобақаларга психологик тайѐрлаш тизимида спортчининг иродасини 
ривожлантириш, яъни унинг иродавий тайѐрланиши муҳим ўрин тутади. 
Бунинг боиси шундаки, мусобақа жараѐнидаги курашлар, ғалаба учун 
кураш, шунингдек рекорд ўрнатиш борасидаги хатти-ҳаракатлар спортчидан 
вақт ва фазо, спорт ускуналарининг вазни ва қарама-қаршилиги, ўз танасининг 
вазни ва инерцияси, рақибининг бевосита ѐки билвосита қарама-қаршилигини 
енгиб ўта билишини талаб этади. Юқорида айтилганлардан ташқари спортчи 
аввало ўзини енгиши зарур. Бунга эса фақат спортчи ҳолати ва фаолиятини 
иродавий ўз-ўзини бошқариш орқали эришилади.
Ирода ақлнинг ва маънавий туйғуларнинг фаол қисми сифатида инсонга 
ўз хатти-ҳаракатини ўзи бошқаришида ѐрдам беради. Ўз - ўзини идора қила 
билиш бу табиатан инъом этилган фазилати бўлмай, уни ҳам ўргатиш керак. 
Иродавий тайѐргарлик дейилганда нималарни тушуниш керак? 
Иродавий тайѐргарлик – бу спортчига кучли зўриқиш шароитида 
кечадиган спорт беллашуви чоғида унга ўта зарур бўладиган, доимий фазилат 
сифатида иродавий сифатларини шакллантириш ва ривожлантириш мақсадида 
унинг ўй-ҳаѐл лари ҳамда туйғулари, хатти-ҳаракатларига мақсадли тарзда 
таъсир кўрсатиш жараѐнидир.
Гарчи иродавий тайѐргарлик ҳақида аксарият ҳолда алоҳида сўз 
юритилиб, у ҳақда кўп ѐзилса-да, у спорт тайѐргарлигининг алоҳида ѐки 
мустақил бўлими эмас. Зеро, иродавий тайѐргарлик ҳам техник, тактик, 
жисмоний, назарий тайѐргарликлар ва мусобақалар шароитида амалга 
оширилади. 
Юқорида 
баѐн 
этилганлардан 
кўриниб 
турибдики, 
иродавий 
тайѐргарликнинг марказий масаласи бу спортчининг иродавий сифатларини 
ривожлантиришдан иборатдир. Қуйида биз бу ҳақда янада батафсилроқ 
тўхталиб ўтамиз.