Umum va tib psix p65

TAFAKKURNING SIFATLARI
Ayrim kishilarning tafakkuri o ‘zining mazmundorligi, 
chuqurligi va kengligi jihatidan, mustaqilligi, samaradorligi 
va tezligi jihatidan turli hollarda turlicha namoyon bo‘ladi. 
Bular tafakkurning sifatini tashkil qiluvchi belgilardir.
49

---

Jahon psixologiyasida xayol inson ijodiy faoliyatining 
tarkibiy qismi sifatida talqin qilinadi, u tizimiy xususiyatli 
xatti-harakatning oraliq va yakuniy mahsullari orqali aks etadi, 
muammoli vaziyatda noaniqlik, nom a’lumlik alomatlari 
vujudga kelsa, u holda faoliyat rejasini qayta ko‘rib chiqishni 
ta’minlash imkoniyatiga ega.
Xayolning asosiy vazifasi amaliy faoliyat boshlanmasdan 
turib, uning mahsulini oldindan tasavvur qilish va ularni timsollar 
tariqasida vujudga keltirishdan iboratdir. Xayol boshqa bilish 
jarayonlari bilan uzviy aloqada bo‘lib, ularni aks ettirish imko- 
niyatining to‘laroq ro‘yobga chiqishiga yordam beradi. Ayniqsa, 
u tafakkur bilan bevosita aloqada bo‘ladi, xuddi shu boisdan 
ularning har ikkalasida ham bashorat qilish, oldindan payqash, 
sezish, istiqbol rejasini tuzish imkoniyati mavjud. Ular o‘rtasida 
bir qator o‘xshashliklar va ayrim farqlar mavjud, ya’ni:
• xayol tafakkur singari muammoli vaziyatda, masala va 
topshiriqlar yechish jarayonida tug‘iladi;
• yangi yechim, usul, vosita qidirishda va ularni saralashda 
umumiylik mavjud;
• xayolning ham, tafakkurning ham paydo bo‘lishi shaxs- 
ning ehtiyojlariga bevosita bog‘liq;
• ehtiyojlarni qondirishning dastlab xayoliy obrazlari yarati- 
ladi, uning natijasida vaziyatni yorqin tasavvur qilish imkoni 
tug‘iladi;
• xayolda oldindan aks ettirish jonli tasavvurlar tarzida, yaqqol 
timsollar shaklida vujudga kelsa, tafakkurda ular umumlash- 
malar, tushunchalar, bilvositalik xususiyati orqali ro‘yobga chiqadi.
Xayol jarayoni tafakkurdan farqli o‘laroq muammoli vazi- 
yatning m a’lumotlari qanchalik noaniq bo‘lsa, shunchalik 
tasavvur obrazlari yaralishi uchun qulay imkoniyat tug‘iladi, 
uning mexanizmlari tezkorlikda ishga tushadi.
Xayol turlari.
Inson quyidagi holatlarda xayolot olamiga 
kirib borishi mumkin:
1) 
inson hech qanday yo‘l bilan hal qilib bo‘lmaydigan 
masalalar, muammolar iskanjasidan berkinish maqsadida;