Umum va tib psix p65

O g‘zaki nutq
— boshqa kishilar bilan bevosita qilayotgan 
aloqamizda foydalaniladigan nutqdir. Og‘zaki nutqning 
jaranglashidagi (ohangidagi) farqlarni hisobga olish zarur. Nutq 
tembri uning ifodali, emotsional bo‘yoqli b o ‘lishida rol 
o‘ynaydi. Ayrim kasalliklarda, masalan, faringit, laringit (ovoz 
boylamlari, bodomcha bez kasalliklari), ayrim ichki sekretsiya 
bezlari kasalliklarida tovush tembrlari jiddiy o‘zgaradi.
Yozma nutq
bevosita aloqa bog‘lash vositasi bo‘lmasdan, bal- 
ki ko‘pincha boshqa vaziyatda, boshqa bir joyda turgan yoki 
turishi mumkin bo‘lgan odamlar bilan aloqa bog‘lash vositasidir. 
Masalan, tibbiyot xodimlari Gippokrat, Aristotel, Ibn Sino 
asarlarini o‘qish va o‘rganish natijasida chuqur bilimga ega bo‘lishdi.
Ba’zan hayotda nutq a’zolarining noto‘g‘ri holatda joyla- 
shuvi kuzatilib, bu fiziologik duduqlanish deyiladi. Agar bu holat 
bola rivojlanishining 4 yoshidan keyin ham davom etsa, patologik 
duduqlanish deb ataladi. Bunday hollarda mazkur patologiyaning 
sabablarini aniqlash va davolovchi pedagogga murojaat qilish 
zarur 
(logopediya
— nutq buzilishlarini davolash bo‘yicha fan).
Duduqlanish
— «sh — sh» lab, «s — s» lab gapirishda, 
chuchuk til bilan sal «sh — sh» lab gapirishda namoyon bo‘ladi. 
So‘zlarni dona-dona talaffoz etishda ishtirok etuvchi muskul 
a’zolarining (til muskuli, tanglay muskuli, tovush pardalari 
muskuli) buzilishida, miya dastagida bosh suyagi nervlari 
yadrosining shikastlanishi natijasida yoki bosh miyaga keluvchi 
nerv tolalarining zararlanishi natijasida nutq, tovushlarni talaffuz 
qilish yomonlashadi — 
dizartriya
paydo bo‘ladi. Ba’zan 
tovushning vaqtincha funksional yo‘qolishi — 
afoniya
kuzatiladi. 
Bunday yomonlashuv asabiy jazavalanish vaqtida uchraydi.
62

---

Og‘zaki nutq bilan yozma nutq o‘rtasidagi farqlar kasallik 
tufayli kuchayishi mumkin. Organik va funksional xarakterdagi 
markaziy nerv sistemasi kasalliklarida yozuv, xat ancha 
yomonlashadi. Ko‘pincha yozma nutqning yomonlashuvi bosh 
miya qobig‘ining optik, nutq va harakat nutqlarining o‘choqli 
shikastlanishlarida kuzatiladi. Yozma nutqning yomonlashuvi