Ulıwma psixologiya pániniń predmeti Joba

S.L. Rubinshteyn b) A.R. Luriya c) A.N. Leontev d) G. Sele
... dógerek átirapqa, turmısqa, adamlar arasındaǵı qatnasqa onıń ushın qádirli, áhmiyetli bolǵan múnásibetleriniń sáwleleniwine aytıladı.
Emociya b) motivaciya c) sezim d) xarakter
“Stress” sózi qaysı tilden alınǵan?
Latın b) grek c) rus d) anglichan
Stress jaǵdayı neshe túrli fazada boladı?
5 b) 3 c) 7 d) 2
... – maqsetke erisiw jolında ushıraytuǵın qıyınshılıqlarǵa qaramastan, qoyılǵan maqsetke boysınıw, onı sanalı qadaǵalaw, aktiv basqarıw qábileti bolıp esaplanadı.
Erk b) sezim c) emociya d) xarakter
... – psixikalıq sáwleleniw processlerinen bolıp, bul sırtqı hám ishki tosıqlardı jeńıw menen baylanıslı háreketlerdi tańlaw qábiletinde payda boladı.
Motivaciya b) xarakter c) erk d) temperament
Differanciallı emociya teoriyasın islep shıqqan ilimpaz?
I.P.Pavlov b) J.Piaje c) D.Umanskiy d) K.Izard
Kimniń basqa emocional payda bolıwlardan ayırmashılıqlı túrde keypiyattıń eki tiykarǵı belgilerin atap ótken?
A.N. Leontev b A.R. Luriya c) G. Sele d) S.L.Rubinshteyn
Stress haqqındaǵı táliymattıń tiykarın salıwshı ilimpaz kim?
D.Umanskiy b) G.Sele c) S.L.Rubinshteyn d) A.E.Lishko
Qaysı ilimpaz on fundamental emociyanı qızıǵıwshılıq-qozıw, quwanısh, tańlanıw, qayǵı-azap shegiw, asıw-qáhár, jek kóriw-jerkeniw, jaman kóriw-mensinbew, qorqıw-zárresi ushıw, uyalıw-tartınıw, ayıp-ókinish dep ayırǵan?
K.Izard B) I.P.Pavlov c) K.Galen d) B.M.Teplov

8 -TEMA. SHAXSTIŃ JEKE O’ZGESHELIKLERI

Qadaǵalawshı sorawlar
Temperament degenimiz ne?
Temperament-bul adamnıń psixikaliqis-ha`reketihám minez-qulqı dinamikası belgileytuǵın onıń individual ózgesheligi.
Temperament – bulintensivliktiń dinamikaliq sıpatlaması hámreakciya tezligi. Emocional qozıwdıń dárejesihámsaldamlılıǵı,qorshaǵanortalıqqamaslasıw ózgesheliklerine sebepshi bolatuǵın adamnıń tuwma ózgeshekigi.
2.Temperament tipleri ?
Adamlardıń temperamentleri tiplerin anıqlaw hám bahalawda tómendegi ayırmashılıqlardı esapqa alıw kerek:
1. Senzetivlilik. Bul adamda sırtqı qozǵatıwdıń tásirine qaraǵanda sezgirligi. Senzitivlik kúshli bolsa, hálsiz kúshke iye bolģan qozģatıwda tásir etedi yamasa psixik reakciyanı payda etedi.
2. Reaktivlilik. Adamģa túrli ishki yamasa sırtqı qozģalıslar tásir etedi. Ishki hám sırtqı qozģatıwlar tásir kúshi bir qıylı bolģanda qanday emocional reakciya payda bolıwı bahalanadı. Reaktivlik emocionallıq hám tásirsheńlik bolıp tabıladı.
3.Aktivlik túrli xızmetti atqarıwda, tosıqlardı jeńip ótiwde qanday aktivlik kórsetiwinde bahalanadı.
4.Reaktivlik penen aktivliktiń óz-ara múnásibeti. Bul eki qásiyettiń qaysı biriniń ústinligi menen baylanıslı boladı.
5.Reakciya tempi. Túrli psixikalıq reakciyalar hám processlerdiń ótiw tezligi (sóylew tempi, pikir júritiw tezligi, háreketler tezligi hám t. b.).
6.Háreketlerdiń iyiliwsheńligi hám oģan qarama-qarsı qásiyeti rigidligi (qatıp qalģanlıģı) menen qatnasın ámelge asırıwda kóriendi.
7.Ekstrovertlik hám introvertlik-ekstrovertler adamnıń psixikasınıń sırtqa baģdarlanģanlıģı, sırttaģı álem menen aktiv múnásibetleri.
8.Introvertler-xızmettiń ishki obrazlarģa baylanıslılıģı, ótmish yaki keleshektegi pikirlerinde kórinedi.
3.Xarakter degenimiz ne?
Xarakter-bul shaxstıń eń áhmiyetli qásiyetlerinen dara birikpesi bolıp,ol adamnıń dógerek-átiraptaǵı dúnyaǵa jasaytuǵın qatnasın kórsetedi hám onıń minez-qulqında, is-háreketlerinde bilinedi.
Xarakter (grekshe sóz bolıp «charakter», «basılǵan tamǵa» yaki «kórinis, belgi») degen mánisti ańlatsa da, lekin ol psixologiyada tar mániste qollanıladı. Sol sebepli insannıń barlıq individual ózgesheliklerin xarakter belgisine kirgiziwge bolmaydı, aqıldıń ziyrekligi, tapqırlıq, este saqlawdıń turaqlılıǵı, kóriwdiń ótkirligi, qabıl etiwdiń tańlanıwshılıģı sıyaqlı indiviudal psixologiyalıq ózgeshelikler buģan anıq mısal bola aladı.

4.Xarakter belgileri haqqında ?

Xarakterbelgilerishaxstıńbelgilibir is–háreketkeiytermelewindepaydaboladı.Ayırımwaqıtlarıadamlarózxarakterinenadurısbahaberip, jetiskenliklergeerisealmawındaózlerinayıpkersanaydı, biraqjetiskenliklergeerisealmawbuljamanqubılısemes.Bundatáwekelshilikkeqolurıwdıń da paydası bar.Jeńil-jelpiislergeqaraģanda, qıyınshılıqlardıjeńipótiphámhárqanday is-háreketteózjetiskenliklerinjoqarıqádirlephámbahalawdıbiliwgeumtılıw da óznátiyjesinberedi.Sonday-aq, adamxarakterinonıń;
islegenisi, háreketlerinaldın-alaoylapislewi, aqıllıqpenen is tutıwı.
sózi, sóylewózgesheliginde (áste, arqayın, asıqpaysóylewshi, emocionalsuwıq, kópsóylewshi, tezsóylewshi;)
Sırtqı bet-álpetine (mimikasına, júrisi, háreketine, ımlawına, sırtqıkórinisine) kiyimatributınaqarapbilseboladı.

5.Xarakterdiń temperamentten ayırmanshılıǵı qanday?

Temperament adamģatuwmaberiledi, al xarakterómirdawamındaqáliplesedi.
Temperament adamnıńorganizmnińbiologiyalıqózgesheligibolsa, al xaraktersociallıqpáziyletboladı, oljasapatırģanortalıqtarawajlanadıhámbekkemlenipbaradı.
Temperament adampsixikasınıńorganikalıqózgeshelgindeanıqlanadı, al xarakteradamminez-qulqınıńreallıqqádiryatlarındaádep-ikramlıģınıńmazmunındakórinedi.
Temperament xaqqındajaqsıyamasajamandepaytıwģabolmaydı, al xarakterhaqqındatolıqaytıwmúmkin.
Temperamenttitáriplegendeózgeshelikdepaytılsa, al xarakterdibolsa, belgidegenterminmenenqosıpaytamız.
6.Xarakter akcentuatciyası tipleri haqqında?
A.E.Lichko óspirimlerdiń akcentuatciyalıq (lat. accentus-pát, urģı beriw) xarakter tiplerin (1977 j) tómendegishe táripleydi.³
1. Gipretimli tip – bunda jańa hám hár qıylı, joqarı kewil xoshlılıq fonı menen ayrıqsha issheńlikke mútájligi menen xarakterlenedi.
Balalıqta adamlar menen qarım-qatnasqa meyilligi, óz-ózine xızmet kórinisleri erte rawajlanadı, lekin qatań reglamentlik rejim qadaģan etiwler keri tásirin kórsetedi.
2. Cikloidlı tipke kewil-keypiyattıń polyarlıq almasıwı xarakterli boladı. Bul almasıw óspirimlik dáwirine tán bolıp, lekin balalıqta baqlanbaydı (emocilogenlik miy dúzilisiniń jetilisiwi). Qızbalalardabirinshisubdepressivlikfazaetekkirkeliwimenenjúzberedi.Subdepressiyakópshilikhalattatez (birkún) baslanadı.«Kúshinińqaytıwı» hámqandayistiislewgeqıyınshılıqtıńtuwılıwı, heshnárseqızıqtırmawı, ishteydińbolmawımenenkórinedi.
3. Labillik tip-kewilkeypiyattaģıózgeriwsheńliktińshegihárqıylıkishigirimbelgilerden, kórinislerden–awırsóz, jaģımsızkóz-qarashámt.b. menenxarakterlenedi. Olardıńpaydabolıwıkópshilikjaģdaydakewil-keypiyattıńtezózgeriwimenenpaydabolıwımúmkin.Bundaházirgiwaqıttaģıyamasaaldaģıwaqıttakewilkeypiyatxoshkewillik, geydekewilsizlikboyawımenenbezeliwiarqalıkózgetaslanadı.
4. Asteno-nevrotikalıq tip-balalıqshaģındaolarjoqarısharshaģanlıq, ashıwshaqlıq, shubalańqılıq, qıńırlıqpenenayırılıpturadı. ásirese, psixoemocionallıqawırmanshılıqtıunamlıqabıllamaydı. Sportta, shınıģıwlardajaqsıkórsetkishlerdikórsetipúlgiboladı, lekinjarısılardaemes.
5. Senzitivlik (sezgir, seziwsheńlik) tip-tiykarģıbelgileriseziwsheńlik (hárqıyılıpikirlerge, joqarısezgishlik), joqarıjuwapkershilikkesubektivlikuwayımlawhámózihaqqındaturaqlıpikirdińbolmawısebepliolózinerkinsezbewinátiyjesikórinedi (ózin-ózibahalawdaátiraptaģılardıńqarım-qatnasınaģáreszliligi). 16-18 jasaralıģındaakcentuaciyaanıqkózgetaslanadı. ádetteturmısózgesheliginińbaslanıwımenen (oqıwģatapsırıw, turaqlıjasawornınózgertiw) dekompensiraciyalıqfaktorlarbolıpátiraptaģılardıńhúrmetsizligi, xızmetdiopazonınıńkeńeyiwi «imtixan» psixologiyalıqjaģdaydıńjúzberiwindeanıqkórinedi.
6. Psixastenikalıq tip-bárqullaırımshıl, aqırǵısheshimdikeshqabıllawımenenxarakterlenedi.Úlgihámdástúrlerdiislepshıǵaradı.6-8 jasındaańsatsheshimqabıletealmawshılıǵıkózgetaslanadı.Baladajuwapkershiliksezimineshaǵımetiwbaslanadı.
7.Qábilet degenimiz ne?
Adamnıń belgili bir miynet processin tabıslı iyelewi hám onıń dóretiwshilik túrde júzege asırıwdıń shártleri esaplanģan ayırmashılıqların qábiletlik dep ataymız.
8.Qábilet túrleri qanday?
Adamlardıń qábiletleri tiykarınan eki túrge: arnawlı hám ulıwma qábiletler bolıp bólinedi.
Hámme adamlarģa tán bolmaģan arnawlı qábiletler anaģurlım quramalı bolıp, olarģa: muzıka, sport, súwretshilik, kóz benen shamalawları hám t.b. kiredi.
Adam xızmeti tiykarģı túrlerinde anıq bolatuģın qábiletliklerdi ulıwma qábiletlilik dep ataymız. Ol oyın, oqıw, miynet bir-biri menen bolģan qatnaslarda payda boladı.Intellektual qábiletler bolģan: ziyreklik, tapqırlıq, dıqqattıń bóliniwi, este tez saqlap qalıw hám t.b. ulıwmalıq qábilettiń tiykarın quraydı. Ayırım ádebiyatlarda uqıp hám qábilet túsinikleri bir mániste qollanıladı, biraq bul bir túsinik emes, al biri ekinshisine imkan jaratatuģın ózgeshelik esaplanadı.
9.Talant hám geniallıq haqqında?
Talant-qábiletler rawajlanıwınıń joqarı basqıshı.
Talant (grek. «talanton»-«qımbat baha, taptırmaytuģın, tábiyiy qásiyet, biybaha») násillik, degen mánisti ańlatadı.Talant–belgili bir xızmettiń tabıslı hám dóretiwshilik penen orınlanıwın támiyinleytuģın qábilettiń joqarı rawajlanģan dárejesine aytıladı.Talant hár qıyılı tarawlarda hár qıylı waqıtta kóriniwi múmkin.
Qáblettiń rawajlanıwında miynnettiń ornına ayrıqsha bahalap A.G. Kovalёv Edisonnıń pikirine tiykarlana otırıp «bunda tek 1% geniy bolsa, 99% ter tógiw bolģan» hámme ullı insanlar tek miynetsúygishligi nátiyjesinde ģana eriskenligin, miynettiń roliniń áhmiyetli ekenligin joqarı bahalaydı. Geniy–dep belgili tarawda tariyxıy burılıs jasaģan, insaniyat rawajlanıwına jańalıqlar ashqan, mámleket, jámiyet dárejesinde sheshimler jaratqan, ulıwma xalıqtıń mápi ushın xızmet etip hám jámiyet rawajlanıw nızmalıqların dóretken insanlarģa aytıladı.
Tuwmauqıplılıq;
Ózinińkúshi, ģayratlılıģımenenbolatuģın;
Jaqınqorshaģanortalıq;
4. Pútkiljámiyetliksituatciyalartásirindeboladı;
Geniyallıqbulbarlıqwaqıttatalanthámmiynetnátiyjesinińjemisiesaplanadı.

SWOT- анализ кестеси

Strengths–kúshli tárepi:
Weakness– kúshsiz tárepi yamasa ishki problemaları barlıǵı;
Opportunities–imkaniyatlar;
Threats – qáwipler, sırtqı átiraptaǵı qáwip qáterleri:

Temperament, xarakter, qábiletti mına metodqa salıń.

S Sangvinik–júdá aktiv, salmaqlı, shaqqan reakciya iyesi. Aktivlik penen reaktivlik qatnası barısında intizamlı, ózin tıya biledi, basqara aladı.Qıyalı joqarı dárejede rawajlanģan sırtqı tásirlerge tez juwap beredi. Xolerik- Júdá aktiv hám reaktiv. Kewilsiz hádiyselerge, qáwip-qáterler haqqındaģı xabarlarģa biymálelik penen qatnasta boladı. Lekinģayratlı, isker, shıdamlı.

W Sangvinik– ótirik dáliyllerge ashıwı tez keledi, ım-isharalardı kóp isletedi, júzine qarap keypiyatın anıqlap alıw qıyın emes, júdá sezgir bolıwına qaramay, kúshsiz tásirdi seze almaydı. Xolerik-pás senzitivlik ózgeshelikke iye. Biytaqat, tınımsız. Biraq dıqqattın bir jerge toplay almaydı, qıynaladı, qızba. kóbinese reaktivligi aktivlikten ústem keledi. Olardı sóylegen sózinen tez ańlawģa boladı. Sózleri tez, sóziniń aqırı úzik-julıq, keypiyatı dáwirlik ózgerip turadı. Flegmetik-senzitivligi pás, az háreketlenedi, hálsiz, Mimikası, ima-isharası anıq kózge taslanbaydı. Sóylew hám háreketi pás. Dıqqattın bir háreketten ekinshi háreketke kóshiriw qıyın. Introvertlestirilgen, azsóyleydi, asıqpaydı Melanxolik-senzitivligikúshli, tartınshaq, ģayratsız, tezqapabolıwshı. Tınıshjılaydı, kemkúledi.Artıqshaiskeremes. sezimleripás, Qatıpqalģan(rigid) introvertlesken.

O Sangvinik–átiraptaģınárselergedıqqatıntezqaratadı, birhárekettenekinshiháreketketezótedi. Is-háreketiyoshlı, tezsóyleydi, jańalıqtıtezbayqaydı, tapqır, qızıģıwları, keypiyatı, umtılıwlarıózgeriwsheń. Kónlikpehámtájiriybelerditeziyeleydi, kewliashıq, qatnasqatezkirisedi.Jańaadamlarmenenteztiltabısaaladı. Xolerik- qızıģıwları, umtılıwlarıturaqlı, is-háreketlerdeturaqlılıqbar. Flegmetik- sezimlerikemózgeriwsheń, soģanqaraģandabundayshaxstıkúldiriw, ashıwınkeltiriw, keypiyatınbuzıwqıyın.Dıqqattınteztoplaydı. Melanxolik- dıqqatıturaqlı,sezimiózgeriwsheń.

T Flegmetik- sezimlerikemózgeriwsheń, soģanqaraģandabundayshaxstıkúldiriw, ashıwınkeltiriw, keypiyatınbuzıwqıyın.Introvertlestirilgen, azsóyleydi, asıqpaydı.Jańalıqtıqabıletiwiqıyınkeshedi. Melanxolik-senzitivligikúshli, tartınshaq, ģayratsız, tezqapabolıwshı. Turaqlıģıhámerkinligihálsiz.

Bul kim?

Tabıń…
Hár bir student topardıń bir aǵzası xarakterinıń 10 ózgesheligin táriplep beredi, bunda onıń atı aytılmaydı.
Harakterstikası oqılǵannan keyin, basqa qatnasıwshılar gáp kim haqqında ekenligin tabıwı kerek boladı.
Eger sol adamdı tez taba alsa, bul harakterestikanıń anıqlıǵı bildiriledi hám táriyiplengen oqıwshını marapatlaw maqsetke muwapıq boladı.

9.тема Жас ҳәм педагогикалық психология ҳәм оны дәўирлестириў машқаласы

__________________________________________________________
Жоба:
1. Жас дәўирлер психологиясы пәни ўазыйпалары.
2. Жас дәўирлер психологиясы пәни предмети ҳәм илим изертлеў методлары.
3.Психикалық раўажланыў ҳәм дәўирлерге бөлиў машқаласы.

Қадағалаўшы тапсырмалар

1.Жас дәўирлер психологиясы пәни машқалалары нелерден ибарат?
2. Жас дәўирлер психологиясы пәни предмети?
3. Психика дегенимиз не?
4.Онтогенез дегнимиз не?
5. Жас дәўирлер психологиясы пәни илим-изертлеў метолары ҳаққында?
6.Ж.Пиажениң ақыл ой теориясы ҳәм оны дәўирлерге бөлиўи?
7.Д.Эльконин жас дәўирлерин қандай басқышларға ажыратқан?
8. Ҳәзирги заман психологиясы жас дәўирлерин қандай басқышларға бөледи?

1. Psixikaliq rawajlaniw ha`m bul o`zgerislerge sebep bolatug`in ku`shler ortasindag`i mu`na`sebet nizamlarin u`yreniw. Jas da`wirleri psixologiyasi ha`m pedagogikaliq psixologiya pa`ninin` za`ru`rli mashqalalarinan biri.

Adam shaxsinin` psixikaliq rawajlaniwi ha`m onin` qa`liplesiwi quramali izertlew protsesi bolip tabiladi. Onin` o`zine ta`n qa`siyetleri ha`m nizamliqlarin tiykarli ilimiy biliw, oqiwshi shaxsina pedagogikaliq jaqtan ta`sir ko`rsetiwdin` za`ru`rli sha`rti.
Insan - biosotsial tiri jan. Onin` birligi, bir jaqtan, adamnin` psixikaliq, tuwilma ra`wishte payda bolg`an qa`siyetleri (misali, ko`riw yamasa esitiw seziwlerinin`, sonday-aq joqari nerv du`zilisinin` o`zine ta`n qa`siyetleri), ekinshi jaqtan xizmettin` (an`lang`an) sanali sub`ekti ha`m sotsial ju`kseliwdin` aktiv qatnasiwshisi sipatinda onin` minez-quliq. (misali, moralliq a`detler) qa`siyetlerinde payda boladi.
Adam psixikasi ha`m is-ha`reketinde ko`rinetug`in bul qa`siyetlerdi neler qatarina kirgiziw mu`mkinW Insan psixikasi biologiyaliq ma yamasa tariyxiy xarakterge iyeme?
Adam shaxsinin` ju`zege keliwi ha`m psixikaliq rawajlaniwina ta`sir etiwshi faktorlardin` mashqalasi o`z mag`anasi ta`repten ideyaliq xarakterge iye. Sonin` ushin, bul ma`seleni sheshiwge bir-birine qarama-qarsi bolg`an tu`rli ag`imlar, jo`nelisler ju`zege kelgen. Adam shaxsinin` ju`zege keliwin tu`sindiriwge maydang`a kelgen birinshi ag`im biogenetik kontseptsiya bolsa, ekinshi ag`im sotsigenetik kontseptsiya bolip esaplanadi. Adam shaxsinin` ju`zege keliwin tu`sindiriwge intiliwshi biogenetik ag`im XIX a`sirdin` ekinshi yariminda payda boldi. Bala psixikaliq qa`siyetlerinin` tuwmalig`i haqqindag`i ta`liymat usi waqitg`a deyin geypara psixologiya mekteplerinin` tiykarin sho`lkemlestirip kelmekte. Bul ta`liymat adam psixikasinin` barliq wliwma ha`m individual o`zgeshelikleri ta`biyat ta`repinen belgilengen, onin` biologiyaliq du`ziliwine ten`lestirilgen al psixikaliq rawajlaniw na`sillik joli menen burinnan belgilenip, adam organizmine jaylastirilg`an. Sol o`zgesheliklerdin` jetilisiw protsessinen ibarat dep aytadi. Na`sillik qa`siyetler tuwilma jol menen na`silden na`silge tayin halda beriledi, biraq sonday boliwina qaramay bul ag`im ta`reptarlari adam shaxsi ha`m onin` barliq o`zgeshelikleri (ishki nizamlar) tiykarinda yag`niy na`sillik qa`siyetler negizinde ju`zege keletug`in na`rse, biologiyaliq faktorlarg`a baylanisli boladi.

2.Biogenetik ta`liymat insan uqipliqlarinin` rawajlaniw da`rejesi (mu`mkinshiliktin` shegarasi onin` en` joqari nuqtasi) tag`dir ta`repinen belgilenip qoyilg`anlig`in oqiwshi imkaniyatlari ha`m uqipliqlarin arnawli tetsler ja`rdeminde aniqlap, son` ta`lim protsessin onin` na`sillik ta`repten belgilengen rawajlaniw da`rejesine sa`ykes bo`liwi, olardin` aqiliy zeyinli da`rejelerine qarap tu`rli da`rejedegi mekteplerde oqip aliwi za`ru`r dep aytadi.

Bul ag`im ta`reptarlarinan amerikali psixolog E.Torndayk oqiwshilardin` ta`biyg`iy ku`shleri ha`m «`tuwma meyiller»`in psixikaliq rawajlaniwdin` jetekshi faktori etip ko`rsetip, ortaliqtin`, ta`lim ta`rbiyanin` ta`siri – ekinshi da`rejeleri dep aytadi.
Avstraliyaliq psixolog K.Byuler balalardin` tek g`ana aqiliy rawajlaniwin emes, al moralliq rawajlaniwin da na`sillik jaqtan belgilengen dep uqtiradi.
Amerikaliq pedagog ha`m psixolog Dj. Dyu`i adamnin` shaxsin o`zgertip bolmaydi, adam na`sil ta`sirinde payda bolg`an za`ru`rlikleri ha`m psixik qa`siyetleri menen tuwiladi. Bul za`ru`rlikler ha`m psixik qa`siyetleri menen tuwiladi. Bul za`ru`rlikler ha`m psixik qa`siyetler ta`rbiya protsessinde ko`rinip, gey waqitlari o`zgeriwi, ta`rbiyanin` bolsa o`lshemin belgilep beriwshi ko`rsetkishler dep esaplaydi.
Venaliq vrach psixolog Z.Freyd usi ag`im ta`reptari sipatinda shaxstin` aktivligin, oni ha`reketke keltiriwshi ku`shlerdi to`mendegishe tu`sindiredi. Adam o`zinin` qa`dimgi haywanat ta`rezinde awlad ajdadlarinan na`sillik jol menen o`tken instinktiv meyillerdin` ko`riniwi menen aktiv esaplanadi.. Z.Freydtin` pikirinshe, instinktiv meyiller jinisiy instinktler ta`rizinde ko`rinedi. Z.Freyd shaxstin` aktivligin aldi menen jinisiy meyiller menen baylanistiradi. Biraq instinktiv meyiller ja`miyette haywanatlardag`iday Erkin ko`zge taslanbaydi.
Ja`miyettegi topar turmisi adamdi ondag`i bar instinktiv meyillerdi (yag`niy jinisy meyillerdi) ko`p ta`repten sheklep qoyadi. Sonliqtan adam o`zinin` ko`p instinktleri ha`m meyillerin tormozlawg`a ma`jbu`r boladi. Onin` ta`liymatina ko`re tormozlang`an instinkt ha`m meyiller jog`alip ketpeydi, bizge belgisiz bolg`an sanasizliq da`rejesine o`tkerilip jiberiledi. Sanasizliq da`rejesindegi bunday instinktler ha`m meyiller ha`r qiyli G`komplekslerG`ge birlesediler, adam shaxsi aktivliginin` haqiqiy sebebi a`ne usi «kompleksler»din` ko`riniwi. Z.Freydtin` ta`liymatinan onin` ashiqtan-ashiq biologizatorliq tarqatiwshisi ekenligi, Adam shaxsinin` aktivligin jinisiy meyillerden ibarat ekenligi haqqindag`i teoriyasi ilimiy tiykarg`a iye emesligin aytip o`tiw mu`mkin. Bunday ta`liymatlardan ko`binese din (jeteksheleri) qa`wenderleri ken` paydalanip adamnin` ta`g`diri a`ne sol ilimler menen tig`iz baylanisda dep uqtiradi.
Adam shaxsinin` ju`zege keliwin u`yreniw dawaminda payda bolg`an ja`ne bir ta`liymat sotsiogenetik kontseptsiya uqipliqlardin` jetilisiwin tek do`gerek a`tiraptag`i ortaliqtin` ta`siri menen tu`sindiredi. Bul jo`nelis o`z da`wiri ushin jetekshi esaplang`an. XVIII a`sir frantsuz ilimpazi K.Gel`vetsi ta`liymatinan baslang`an. K.Gel`vetsiydin` ta`liymatina ko`re barliq adamlar aqiliy ha`m moralliq rawajlaniwi ushin tuwilg`aninan aq bir xil ta`biyg`iy mu`mkinshilikke iye boladi. Sonin` ushin adamlardin` psixik qa`siyetlerindegi o`zgeshelik, tek g`ana ortaliq ha`m ta`rbiyanin` ha`r qiyli ta`sir etiwi menen ju`zege keledi dep tu`sindiriledi. Bul teoriya adamlardin` psixikaliq ruwxiy, aqibette sotsial ten`sizligi olardin` tuwma qa`siyetleri degen ta`liymatqa qarsi qaratilg`an edi. Qul teoriyanin` shet ma`mleketlerdegi ha`zirgi tu`rli jetekshileri psixikanin` rawajlaniwinda sotsial ortaliqtin` u`lken roli barlig`in aytadilar. Insan shaxsinin` du`zilisin u`yreniw dawaminda ju`zege kelgen sotsiogenetik kontseptsiya pa`nde eksperimentlerdin` rawajlaniwi menen baylanisli. XVII a`sirdin` aqiri XVIII a`cirdin` baslarinda ta`biyg`iy pa`nler tez pa`t menen rawajlana baslag`an. Usi waqitta ha`mmenin` itibari ku`tilmegen ta`jiribyge qaratilg`an edi. Bul ha`diyse insan shaxsinin` payda boliw ma`selesine de ta`sir etpey qalmadi.
Sotsiogenetik kontseptsiya ta`reptarlari adamnin` pu`tkil jetilisiw, sol qatari, jeke o`zgesheliklerdin` payda boliwi, tiykarinan ta`jiriybege baylanisli. Bul teoriyada shaxsda ju`z beretug`in o`zgerislerdi ja`miyettin` du`ziliwi, sotsiallasiw usillari a`tiraptag`i adamlar menen o`zara mu`na`sibet baylanislari tiykarinda tu`sindiriledi. Bul ta`liymatqa ko`re Adam biologik tur sipatinda tuwilip turmastag`i sotsial sharayatlardin` tuwridan tuwri ta`siri astinda shaxsg`a aylanadi.

3. Psixologiya pa`ninde jas da`wirlerin bo`leklew boyinsha ha`r qiyli usillar bar. Bul adam shaxsinin` u`yreniwge tu`rli jaqtan u`yreniw ha`m usi mashqalanin` ma`nisin tu`rlishe jaratadi. Ha`r bir da`wir o`zinin` belgili o`mirlik jag`daylari za`ru`rlikleri ha`m xizmeti, o`zine ta`n qarama qarsiliqlari psixikasinin` o`zgeshelik qa`siyetleri ha`m psixik ta`repten xarakterli jan`a qa`siyetlerdin` payda boliwi menen ajiralip turiwi belgili. Ha`r bir da`wir o`zinen aldin`g`i da`wir ta`repinen tayarlanip onin` tiykarinda qa`liplesiw ha`m o`z gezeginde o`zinnen keyingi da`wirdin` payda boliwi ushin tiykar bolip xizmet etedi. Usi orinda psixologiyada jas da`wirlerin bo`leklew teoriyasina a`hmiyet beriledi.

Qadaǵalawshı tapsırmalar
Adam shaxsinin` ju`zege keliwi ha`m psixikaliq rawajlaniwina ta`sir etiwshi faktorlardin` mashqalasi o`z mag`anasi ta`repten ideyaliq xarakterge iye. Psixologiya pa`ninde jas da`wirlerin bo`leklew boyinsha ha`r qiyli usillar bar. Bul adam shaxsinin` u`yreniwge tu`rli jaqtan u`yreniw ha`m usi mashqalanin` ma`nisin tu`rlishe jaratadi. Ha`r bir da`wir o`zinin` belgili o`mirlik jag`daylari za`ru`rlikleri ha`m xizmeti, o`zine ta`n qarama qarsiliqlari psixikasinin` o`zgeshelik qa`siyetleri ha`m psixik ta`repten xarakterli jan`a qa`siyetlerdin` payda boliwi menen ajiralip turiwi belgili. Ha`r bir da`wir o`zinen aldin`g`i da`wir ta`repinen tayarlanip onin` tiykarinda qa`liplesiw ha`m o`z gezeginde o`zinnen keyingi da`wirdin` payda boliwi ushin tiykar bolip xizmet etedi. Usi orinda psixologiyada jas da`wirlerin bo`leklew teoriyasina a`hmiyet beriledi.
Adam shaxsinin` psixikaliq rawajlaniwi ha`m onin` qa`liplesiwi quramali izertlew protsesi bolip tabiladi. Onin` o`zine ta`n qa`siyetleri ha`m nizamliqlarin tiykarli ilimiy biliw, oqiwshi shaxsina pedagogikaliq jaqtan ta`sir ko`rsetiwdin` za`ru`rli sha`rti.
Insan - biosotsial tiri jan. Onin` birligi, bir jaqtan, adamnin` psixikaliq, tuwilma ra`wishte payda bolg`an qa`siyetleri (misali, ko`riw yamasa esitiw seziwlerinin`, sonday-aq joqari nerv du`zilisinin` o`zine ta`n qa`siyetleri), ekinshi jaqtan xizmettin` (an`lang`an) sanali sub`ekti ha`m sotsial ju`kseliwdin` aktiv qatnasiwshisi sipatinda onin` minez-quliq. (misali, moralliq a`detler) qa`siyetlerinde payda boladi.
Psixika – obyektiv dúnyanıń subyektiv sáwleleniwi
Organizmniń individual rawajlanıwı dawamında bolatuǵın izbe-iz ózgeriwler
Adam shaxsinin` ju`zege keliwin u`yreniw dawaminda payda bolg`an ja`ne bir ta`liymat sotsiogenetik kontseptsiya uqipliqlardin` jetilisiwin tek do`gerek a`tiraptag`i ortaliqtin` ta`siri menen tu`sindiredi. Bul jo`nelis o`z da`wiri ushin jetekshi esaplang`an. XVIII a`sir frantsuz ilimpazi K.Gel`vetsi ta`liymatinan baslang`an. K.Gel`vetsiydin` ta`liymatina ko`re barliq adamlar aqiliy ha`m moralliq rawajlaniwi ushin tuwilg`aninan aq bir xil ta`biyg`iy mu`mkinshilikke iye boladi. Sonin` ushin adamlardin` psixik qa`siyetlerindegi o`zgeshelik, tek g`ana ortaliq ha`m ta`rbiyanin` ha`r qiyli ta`sir etiwi menen ju`zege keledi dep tu`sindiriledi. Bul teoriya adamlardin` psixikaliq ruwxiy, aqibette sotsial ten`sizligi olardin` tuwma qa`siyetleri degen ta`liymatqa qarsi qaratilg`an edi. Qul teoriyanin` shet ma`mleketlerdegi ha`zirgi tu`rli jetekshileri psixikanin` rawajlaniwinda sotsial ortaliqtin` u`lken roli barlig`in aytadilar. Insan shaxsinin` du`zilisin u`yreniw dawaminda ju`zege kelgen sotsiogenetik kontseptsiya pa`nde eksperimentlerdin` rawajlaniwi menen baylanisli. XVII a`sirdin` aqiri XVIII a`cirdin` baslarinda ta`biyg`iy pa`nler tez pa`t menen rawajlana baslag`an. Usi waqitta ha`mmenin` itibari ku`tilmegen ta`jiribyge qaratilg`an edi. Bul ha`diyse insan shaxsinin` payda boliw ma`selesine de ta`sir etpey qalmadi.

Shveсariyaliq psixolog J.Piajenin` teoriyasi da tap usi ideyalar menen baylanisqan. J.Piajenin` pikirinshe balanin` aqiliy o`siwi o`zinin` shiki nizamlari tiykarinda rawajlana barip, sapa ta`repten o`zine ta`n bir qatar genetik basqishlardi basip o`tedi. Ta`lim- bul aqiliy jetilisiw protsesin tek g`ana bir qansha tezletiwge yamasa a`stenletiwge uqipli, biraq ol aqiliy ta`repten jetilisiw protsesine hesh qanday ta`sir o`tkize almaydi. Demek ta`lim rawajlaniw nizamlarina boysiniw kerek. Misali, ballada logikaliq oylaw jetilmey turip oni logikaliq pikir ju`ritiwge u`yretiw paydasiz. Ta`limnin` tu`rli basqishlari balanin` tiyisli psixologiyaliq mu`mkinshilikleri jetilisetug`in jasinan qaramastan baylanislig`i sonnan kelip shig`adi.

D.B.El`konin jas da`wirlerinin` to`mendegi basqishlarg`a ajiratiwdi layiq ko`redi.
Bo`beklik da`wiri- tuwilg`annan 1 jasqa shekem, jetekshi xizmet emotsional munasebet.
Erte balaliq da`wiri - 1 jastan 3 jasqa shekem, jetekshi xizmet predmetler menen siltew ha`reketler.
Mektepke shekemgi da`wiri – 3 jastan 7 jasqa shekem, rolli oyinlar.
Kishi mektep jasi da`wiri – 7 jastan 10 jasqa shekem – oqiw.
Kishi o`spirimlik da`wiri –10 jastan 15 jasqa shekem- shaxstin` intim, munasebeti.
U`lken o`sprimlik yamasa jan`a o`spirimlik da`wiri 16 jastan 17 jasqa shekem – jetekshi xizmet oqiw o`ner tan`law da`wiri.
D.B.El`konin jas da`wirleri bir qansha psixologlar ta`repinen maqullansada biraq onin` bir qansha tartisiwli ta`repleri bar. Uliwma D.B.El`konin teoriyasi psixologiya pa`ninde jas da`wirler psixologiyasinda ayiriqsha orin iyeleydi.
8. Ha`zirgi zaman psixologiyasinda jas da`wirlerin usi bag`darda basqishlarg`a bo`liw maqsetke muwapiq.
Erte balaliq da`wiri – tuwilg`annan 3 jasqa shekem.
Baqsha da`wiri – 3 jastan 6,7 jasqa shekem.
Kishi mektep jasi da`wiri- 6,7 jastan 10,11 jasqa shekem.
Orta mektep jasi da`wiri - 10,11 jastan 14,15 jasqa shekem.
Erte o`sprimlik (kolledj, litsey oqiwshilari) - 14,15 jastan 17,18 jaslar.

Test
1.Psixologiya páni adam shaxsınıń payda bolıw dáwirin neshe faktorǵa bóledi?

A.*3 B. 2 C.4 D.
2. Real dúnyanıń sáwleleniwi sipatında, tek ǵana adamǵa tán bolǵan hám onda jámiyetlik miynet processinde rawajlanatuǵın psixikanıń eń joqarǵı forması ne dep ataladı?
*Sana
Miy
Seziw
Instinkt
3.Biziń seziwimız, qabıl etiwimiz, este saqlawımız, pikir júritiw hám sóylewimiz, kóz aldımizǵa keltiriwimiz, seziwimiz ne dep ataladı?
*Psixikalıq process
Psixika
Psixikalıq jaǵday
Psixologiya
4. Kummunikaciyanıń eń universal qurali?
A*. sóylesiw B. Pikirlesiw C. Qatnas D. Dialog
5. Psixologiyalıq rawajlanıw dúzilisi haywannıń minez- qulıq forması neler menen belgilenedi?
A. Instinkt, sana, intelektuallıq háreket
B* Instinkt, kónlikpe, intelektuallıq háreket
C.sana, kónlikpe, intelektuallıq háreket
D. Instinkt, kónlikpe, sana
6. Klaslıq birdeylikke birgelikte xızmet kórsetiwdiń múmkinshiligine hám sol sıyaqlılar tiykarında jırtılıp turatuǵın insanlar birligi?
A.* topar B. Ulken topar C. Kishi topar D. Orta topar
7.Qaysı psixolog toparlarda shaxslar ara abzal kóriwshilikti anıqlaw usılın hám ishki sezimlerge berilip abzal kóriwlerdi kórsetip beriw texnikasın usınadı?
A.* J.Morena B. I.P. Pavlov C. I.M. Sechenov D. S.L. Rubinshteyin
8. Adamnıń quramalı jaǵdaydı tez túsinip alıwı , onı tez oylap shıǵıw hám durıs sheshimdi qabıllaw uqıbı ne delinedi?
A.* Aqıldıń tezligi B. Aqıldıń keńligi C. Aqıldıń tereńlıgi D. Aqıldıń epshilligi
9. ... – obyektiv dúnyanıń subyektiv sáwleleniwi
A. *Psixika B. Sana C. Temperament D. Oylaw
10. Organizmniń individual rawajlanıwı dawamında bolatuǵın izbe-iz ózgeriwler ne delinedı?
A. intuiciya B. Associaciya C. Instinkt D. * Ontogenoz

10-tema.
Jas dáwirler psixologiyası

Joba:
1.Gódeklik dáwirindegi psixikalıq rawajalanıw
2. 3-jastaǵı krizis “Men”
3.Erte balalıq dáwirindegi psixokalıq iskerlik
4.Erte balalıq dáwiri.
Qadaǵalawshı tapsırmalar
1.Gódeklik dáwiri haqqında?
2. 3-jas krizisi sebepleri haqqında?
3.Erte balalıq dáwiri psixikalıq iskerlik haqqında?
4.Erte balalıq dáwirdegi iskerlik haqqında?
5.Erte dáwide balalardıń tiykarǵı iskerligi nelerden ibarat?
6.Kishi mektep jası balaları dıqqatı qay dárejede boladı?
Juwaplar
1. Go’deklik da’wir balanin’tuwılg’annan bir jaslarına shekemgi da’wirdi o’z ishine alıp, bulda’wirdebala sırtqı ortalıqqa beyimlesiwi ushın belgili da’rejede jetilgen nerv sisteması menen tuwıladı. Go’deklik da’wir insan o’mirindegi organikalıq talaplardı (kislorodqa, awqatqa, ıssı h’a’m suwıqqa) qandırıwg’a qaratılg’an is-h’a’reketleri tuwma, instinktiv formaları sap h’alda gu’zetiletug’ın jalg’ız da’wir bolıp esaplanadı. İnsang’a xas bolg’an is-h’a’reketler, jan’a ta’jiriybelerdi iyelew ushın sheksiz imkaniyatlardın’ bar ekenligi go’deklik da’wirindegi balalardin’ tiykarg’ı qa’siyeti. Eger organik talaplar jeterli da’rejedeqandırılıp barılsa, olar o’zlderinin’ tiykarg’ı bo’liw a’h’miyetin jog’altadı: tuwrı sho’lkemlestirilgen ku’n ta’rtibi, rejim h’a’m ta’rbiya na’tiyjesinde bala psixik rawajlanıwı ushın tiykar bolatug’ın tu’siniklerge , h’a’reketlerge, qarım-qatnasqa bolg’an jan’a tu’rdegi za’ru’rlikler, talaplar ju’zege keledi.
2.3 jaslı bala o’zin, o’zin tilek h’a’m talapların qandırıӯg’a bolatg’ın na’rse dep biledi h’a’m bul onin’«Mag’an beriw», «Ko’teriw», «Men de baraman» sıyaqlı talaplarında ko’rinedi. :sh jaslı balalar o’zlerin o’zgeler menen salıstıra baslaydı, bunın’ na’tiyjesinde balalarda o’z-o’zin bah’alan’ ju’zege keledi. Usı da’wirden baslap balalarda g’a’rezsiz bolıw talabı ju’zege keledi h’a’m bul olardın’ «o’zim qılaman» sıyaqlı so’zlerinde ko’rinedi. 3 jastag’ı krizis: 3 jasqa kelip bala o’zin u’lkenler menen salıstıra baslaydı h’a’m u’lkenler qılıg’ı mu’mkin bolg’an, olar orınlawı mu’mkin bolg’an h’a’reketlerdi orınlawg’a umtıladı. «Men ulkeysem mashina aydayman», «Men sizge ko’p na’rseler alıp kelemen», «Menin’ ju’z quwırshag’ım boladı» sıyaqlı tileklerin o’z tili menen ta’riypleydi h’a’m ol kelesi ma’h’a’lde so’ylese de o’zinin’ ba’rshe tileklerin usı bu’gin a’melge asırıwg’a h’a’reket etedi. Ko’binese bunday qa’siyet bir so’zlik h’a’m qaysarlıq penen ko’rinedi. Bul. qaysarlıq tiykarınan u’lkenlerge bildirilgen unamsız is-h’a’reket boladı. Bala o’zinin’ g’a’rezsiz h’a’reket ete alıwın an’lag’an waqıttan baslap, onda «o’zim qılaman» baslanadı h’a’m bul tag’ı qaysarlıq h’a’m o’jetlik ta’rizinde ko’rinedi. q jastag’ı krizis bala shaxsının’ belgili da’rejede rawajlang’anlıg’ı h’a’m u’lkenler orınlaytug’ın is-h’a’reketlerdi qıla almay atırg’anlıg’ın an'law na’tiyjesi bolıp esaplanadı. Krizis da’wirinde ju’zege keletug’ın qa’siyetler erk, qa’bilet h’a’m basqa onı shaxs sıpatında qa’liplesiwine tayarlaydı.
3.Go’deklik da’wirinen soz rawajlanıwdın’ jan’a basqıshı erte balalıq (1-3 jas) da’wir baslanadı. Erte balalıq da’wir bala o’mirinde en’ a’h’miyetke iye, onin’keleshektegshi psixologiyalıq rawajlaniwin belgilep beriwshi – a’h’miyetli da’wir bolıp esaplanadı. Bul. da’wirdegi rawajlanıwdıw tiykarın balanin’tuwrı ju’riwi, qarım-qatnasqa kirisiwi h’a’m predmetli iskerlikti iyelew qa’siyetleri quraydı. Tik h’a’m tuwrı ju’re alıw imkanı Balanı, h’a’r dayım jan’a mag’lıwmatlardı iyelewge tiykar jaratadı. Bul. jastag’ı balalar ju’da’ aktiv h’a’m u’lkenler menen qarım-qatnasqa kirisiwge umtılıwshan’ boladı. a’-q jastag’ı bala qa’liplesiwinde psixik rawajlanıwdın’ ju’da’ a’h’miyetliligin esapqa alıp, ayırım psixologlar ( R.Zazzo) insan tuwılg’annan jetiklik da’wirine shekemgi bolg’an psixik rawajlanıw shama menen oratları q jasqa tuwrı keledi, degen pikirdi bildiredi. Bul. jastan baslap bala rpedmetler a’lemin u’yreniwge qa’dem basadı. Ol endi u’lkenler menen til arqalı qarım-qatnas ornata aladı h’a’m a’piwayı a’dep-ikramlılıq qag’ıydalarına a’mel qıladı. :lkenler menen bolg’an qarım-qatnas sebepli bala do’gerek-a’tirap h’aqqında ko’birek mag’lıwmat aladı. Til- bul jasta tek g’ana qatnas quralı emes, ba’lkim bala oylawının’ rawajlanıwı h’a’m o’zin-o’zi, sonday-aq biliw protsesslerin basqarıw quralı bolıp ta xızmet etedi.
4. Balanin’u’sh jasqa shekemgi o’zlestirgen so’zleri tiykarınan predmet h’a’m h’a’reketlerdin’ atamaların bildiredi. Atamalar tiykarınan onin’wazıypasın an’latadı, bunda predmet yaki h’a’rekettin’ sırtqı ko’rinisi o’zgerse de onin’atı o’zgermeydi. Sonlıqtan da bala predmetlerdin’ atların isletiwdi funktsiyalarına baylanıslı h’alda tez o’zlestiredi.
Ertebalalıqda’wirinin’ baslarınakelipbaladabirinshioylawoperatsiyalarıpaydaboladı.Bunıbalabirpredmettialg’annansozonıbirimlepu’yrenipshıg’ıwananko’riwimizmu’mkin.Olardın’ oylawıko’rgizbeli, h’a’reketlibolıp, ola’tiraptag’ıtu’rlibaylanıslılıqlardıu’yreniwnexızmetetedi, o’zinenuzag’ıraqturg’andoptıuzınıraqna’semeneniyteripjiberiwmu’mkinliginko’rgenbala, endio’z divan astındag’ıdoptıtayaqshaja’rdemindealıwmu’mkinliginoylayaladı.Bul. da’wirdegibalalaroylawındaulıwmalastırın’ u’lkenorıniyeleydi.Ulıwmalastırıwdaso’ylewa’h’miyetliorıniyeleydi.Ma’selen, saatdegendebalaqolsaatınyakidiywaldag’ısaattı da tu’siniwimu’mkin.Lekin, olartu’rlishebolg’anlıg’ısebepli, olardaulıwmalıqtıtabıbalaushınbarqanshaqıyınıraqboladı. Bundapikirlen’ ja’rdemgekeledih’a’mulıwmalastırıladı. 2-3 jaslıbalalarbelgilibirpredmetlerdin’ ornınaolardın’ ornınbasıwmu’mkindepesaplag’anbasqana’rselerden de paydalanadı.Ma’selen, balaoyınprotsessindebalasho’ptiqasıqyakitermometrornında, ag’ashtanjasalg’ankrovatyakimashinaornındapaydalanıwımu’mkin.
5. Erte da’wirdegi balalardin’tiykarg’ı iskerligi- predmetlerdi u’yreniw bolıp esaplanadı. Go’deklik da’wirge qarag’anda erte balalıqda’wirdebala ortalıqtag’ı na’rse h’a’m h’a’diyselerge bolg’an qızıg’ıwshılıg’ı menen ajıralıp turadı. Eger go’dek predmetti a’piwayı h’a’reketler menen gu’zetse, g’-q jastag’ı bala bul predmet bo’leklerin dıqqat penen u’yrenip bolg’annan keyinislete baslaydı. Balanı da’slep bul predmetlerdin’ qollanılıw wazıypası, a’h’miye ti qızıqtırıp, ol o’z sorawına juwap alıw maqsetinde u’lkenlerge « Bul ne?» degen soraw menen mu’ra’jat etedi. q jaslardag’ı bala oyınlarında bul predmetlerdi maqsetsiz paydalanbastan, ba’lkim olardı o’z wazıypaların qarap isletedi. Balanin’tili a’,o’ jasqa shekem birqansha a’stelik penen rawajlanadı. Bul da’wir ishinde ol 30-40 so’zden 100 so’zge shekem o’zlestiredi, biraq onı a’meliyatta ju’da’ kem qollanadı. 1-5 jastan baslap onin’tili tez rawajlanadı. Endi bala predmetlerdi aytiwga h’a’reket etedi. Tildin’ rawajlanıw da’rejesi tezlesedi.
g’ jaslardın’ aqırlarına barıp, bala q00 so’zdi ayta aladı, q jaslardın ‘ aqırlarına barıp bolsa, o’00-a’o’00 ge shekem so’zlerdi durıs ayta aladı.
6.Kishimektepda`wiri 6-7 jastan 9-10 jasqashekemdawametedi.Bulda`wirdebalamektepoqiwshilarinaqoyilatinha`rqiylitalaplarmenentanisadi, ilimtiykarlariniu`yreniwushinbiologiyaliqha`mpsixologiyaliqta`reptentayarlanadi.Onin` psixologiyasibilimaliwg`ajetetug`inda`rejederawajlanadi.Usijastag`ibalaqabiletiwinin` rawshanlig`ianiqlig`i, o`zinin` qizig`iwshanlig`iiseniwshenligi, qiyalinin` jarqinlig`i, estesaqlawinin` ku`shliligi, oylawinin` sharqinlig`imenenbasqajastag`ibalalardanajiralipturadi. Mektepta`liminetayarlanipatirg`anboladiuzaqmu`ddetliha`msha`rtlituraqliboladi. Kishimektepjasindag`ibalalardin` tiykarg`ixizmetioqiwbolipesaplanadi.Balanin` mektepkebariwi, onin` psixologiyaliqrawajlaniwiha`mshaxstin` qa`liplesiwindegiorniju`da` u`lken.Balaoqiwxizmetindeoqitiwshibasshilig`inda, adamsanasinin` ha`rqiylitiykarg`iko`rinislerinin` ma`nisiniyeleydiu`yrenedi. Onin` xizmetindebolipo`zerkinoqiwmaxsetlerineerisiwushinmashiqqildiradi.Oqiwxizmetibaladanso`ylew, diqqat,estesaqlawko`zqarasha`moyilarinkereklida`rejedirawajlaniwintalapetkenhaldabalashaxisinin` rawajlaniwiushinjan`ashasharayatlarjaratadi.
Hádiyselerhaqqındagúrrińjazıw
Kásiplikxızmetkebaylanıslıbiraqbir-birimenenulıwmabaylanısıbolmaǵanıqtıyarńı 3-4 predmettialıń.Olartiykarındaomkaniyatıbolǵanınshahádiyselerhaqqındagúrrińjazıń.Gúrrińdeimkanıbolǵanshaádebiyliksáwleleniwikerek.
Mısalushın:
bala,úy,Nókis,seziw, gódek,ana ,oylaw,hádiyse
Balagódeklikdáwirindewaqıya-hádiyselergeqızıǵıwshańboladı.Oleńdáslepózinińátirapındaǵınárselerdioylaydı,kópsorawlarberedi.Usındaywaqıtlarıata-analarperzentinińbergenhárbirsorawınaerinbeyjuwapberiwlerikerek.Házirgiwaqıttamektepkeshekemgibilimlendiriwmekemelerindebalalarushınhárqıylıshárayatlarjaratılǵan,tiykarınanshettillerinúyretiw,hárqıylıqosıq-taqmaqlarúyretedi.Bulbolsabalanıńpikirlewqábiletinkúsheytedi.

Psixologiya boyınsha test.

10-tema
1.Neshe aylıǵınan baslap bala óz anasınıń júzi hám dawısın ajırata aladı?
a)4 b)*2 c)3 d)5
2........jaslarında balalardıń ózleriniń jetiskenlik hám áwmetsizlikke óz múnasiberleri qálilese baslaydı?
a) *3-3,5 b)4 c)2,5 d)5
3. 2 jaslı balanıń sóz baylıǵı shama menen qansha átirapında boladı?
a)150 b)*250 den 400 átirapında C) 350 d)200
4. 3jaslı balanıń sóz baylıǵı qansha?
a)1500 b)1800 c)*1000-1200 d) 1500-1900
5.Kishi mektep dáwiri .....jastan .........jasqa shekem dawam etedi.
a)*6-7 jastan 9-10 jastı b)5-6 jastan 8-9 jastı c)6 jastan 10 jastı d) 7 jastan 12 jaslar átirapın
6. 6 jasar bala qansha sózdi islete alladı?
A) 3000 b) 4000 C)* 3000-7000 d) 4000-5000
7................ aylıǵınan baslap bala kóriw esitiw hám sóylewdi qálep atırǵanın kórsetedi.
a)5 b)4 c)*3-4 d) 6
8. Balanıń ..........jasqa shekem ózlestirgen sózleri tiykarınan predmet hám háreketlerdiń atamaların bildiredi.
a)6 b)4 c)*3 d) 5
9.Neshe jastan baslap bala ózin úlkenler menen salıstıra baslaydı?
a) 4 b)5 C)2,5 d)* 3
10) 2-3 jaslı bala neshe formanı (geometriyalıq) qabıllay alıwı múmkin?
a) 12-15 b)4-9 c) 6-10 d) *5-8

Тема.11Жасдәўирлерпсихологиясы

Жоба:
ϴспиримлердиң психологиялық өзгешеликлери
Ертежаслықдәўири.

Қадағалаўшытапсырамлар

ϴспиримлергеқайсыжасаралығыкиритилген?
Ертежаслықдәўиримашқалаларыбарма?
Өсмирилик дәўиринде қандай өзгерислер жүз береди?
ϴтиўдәўиридегенимз не?
«Психикалық раўажланыўдағы кризис» дегенпикирлер диайтып өткеналым ким?
ϴспиримлик дәўиринде билиў процесслеринде гиөзгерислер нелерден ибарат?

«Т-СХЕМА»