Ulıwma orta bilim beriw mektepleriniń 7-klası ushın sabaqlıq

4. Bir + neshe, qansha, neme, deńe, para: 
birqansha, birneshe, 
birneme, birdeńe, birpara. 
Gey, bir 
sózleri almasıqlar menen qosılıp jazıladı da, al basqa 
sóz shaqapları menen dizbeklesip kelgende, bólek jazıladı. Mısalı: 
gey 
adamlar, gey zatlar, bir kisi, bir nárse. 
Belgisizlik almasıqlarınıń 
állekim, állebirew, álle nárse, geybirew, 
bazıbirew, birneme 
sıyaqlı zatlıq mánide qollanılatuǵın túrleri tartım hám 
seplik qosımtaları menen túrlenedi.

---

47
Tapsırma 3.4. 
Belgisizlik almasıqlarınan birin sepliklerde seplep beriń. 
Tapsırma 3.5. 
Qosıq qatarlarınan almasıqtıń túrlerin anıqlań hám olardıń qaysı gáp 
aǵzasın bildirip turǵanın aytıń. 
Taw qoynında bar dep oyla bir qala,
Kóshesinde gúller ósken ırǵala,
Sol dep oyla sulıw tóri Kavkazdıń,
Taw qoynında kóz quwantqan nurlana,
Ol jerlerde men de shalqıp júrgenmen,
Qaynap jatqan bulaqların súygenmen.

(I.Yu.)
Geyde 
áne, mine, ánekey, minekey
siltew hám 
qáne, qánekey, qalay
soraw almasıqları gáptiń ulıwmalıq mazmunına qatnaslı kiris aǵza xızmetin 
atqaradı. Bunday jaǵdayda olar útir arqalı bólinip jazıladı.
Tapsırma 3.6.
 
Tómendegi tekstten 
qánekey, mine
almasıqlarınıń ne 
ushın basqa xızmetlerdi atqarıp kelgenligin túsindiriń. 
Informaciya insan sanasında jaratılǵan hám jámiyettiń materiallıq hám 
ruwxıy baylıǵına aylanǵan túrli bilimlerdiń bir kórinisi esaplanıp, jeke hám 
jámiyetlik iskerliktiń jónelisin belgilewde tásir kórsete alatuǵın «kúsh» ke iye 
bolıp tabıladı.
Qánekey, aytıń, siz barlıq informaciyanı qabıl ete beresiz be, yamasa qabıl 
etiwge bolmaytuǵın informaciyalar da bola ma? 
Informaciyanıń talqılawın ámelge asırıwda siyasiy, psixologiyalıq, áskeriy, 
pedagogikalıq, texnikalıq, huqıqıy yamasa medicinalıq kózqarastan qatnas 
jasalsa da, bul informaciya ele sociallıq áhmiyetke iye dep esaplawǵa bolmaydı. 
Informaciya millet, xalıq, insaniyat máplerin qorǵaw hám onı milliy qádiriyatlar 
kórinisinde ózinde bere alsa ǵana jámiyetlik-mádeniy mazmunǵa iye boladı. Bul 
bahalaw talaplarınıń eń áhmiyetlisi esaplanadı.
Mine, sonnan bolsa kerek, tábiyat insanǵa ázelden uǵıw, ańlaw, aqılǵa 
sáykeslestiriw dárejelerin bergen eken, informaciyanı da sezinip onı kerekli, 
kereksizge ajıratamız. 
!
!
!
!
!
!

---