Ulıwma orta bilim beriw mektepleriniń 7-klası ushın sabaqlıq

1-SABAQ
2-TEMA. JULDÍZ

---

30
óz ishine alǵan juldızdan ibarat. Onı
 
júdá jaqtılı hám quyashtan da úlkenligi menen 
ajıralıp turatuǵın sarı gigant dep aytıwǵa boladı. Ol Quyashtan úlken juldız, biraq 
ol uzaqta bolǵanı ushın, biz onı bir qıylı ólshemde kóre almaymız. 
 (Balalar astronomiyası)
Tapsırma 1.1.
 
Sorawlarǵa juwap beriń.
1. Qaysı aspan deneleri haqqında maǵlıwmat aldıńız? 
2. Juldızlardı bizler 
⭐
usı formada sızamız. Ol negizi qanday formada eken?
3. Quyash ta juldız ba?
4. Quyash awır ma, Jer awır ma? 
5. Bul aspan deneleriniń qaysı biri adamnıń tirishilik etiwi ushın eń 
áhmiyetlisi dep oylaysız? 
6. Quyash tajın kórgensiz be? Ol qaysı qubılıs tiykarında kórinedi? 
?
!
Betlik almasıqları
Men, sen, ol, biz, siz
sózleri
 betlik almasıqları 
bolıp, olar belgili 
bir betti bildiredi, sonlıqtan da olar adamlardı bildiriwshi atlıqlardıń 
ornında qollanıladı.
I bet: men, 
biz (bizler) 
sóylewshi adamdı bildiredi.
II bet: sen, 
siz (sizler)
tıńlawshı adamdı bildiredi.
III bet: 
ol (olar)
sóylewshi menen tıńlawshıdan basqa adamlar hám 
zatlardı bildiredi. 
Betlik almasıqlarına -lar/ler kóplik jalǵawları jalǵanǵanda, ol 
almasıǵınıń túbirindegi 
l
sesi túsip qaladı.
Betlik almasıqlarına -nıkı/niki, -dıkı/diki tartım jalǵawları jalǵanadı. 
Bul qosımtalar men, sen, ol almasıqlarına jalǵanǵanda, sóz túbirindegi 
n, l háripleri túsip qaladı: meniki, seniki, oniki hám t.b. Eger de -nıkı/
niki qosımtaları biz,siz almasıqlarına jalǵansa, qosımtanıń birinshi háribi 
túsip qalıp aytıladı hám solay jazıladı: biziki, siziki.