Ulıwma orta bilim beriw mektepleriniń 7-klası ushın sabaqlıq

atawısh tiykarlı qospa feyil
hám 
feyil tiykarlı qospa feyil formasında 
ushırasadı. 
Atawısh tiykarlı qospa feyiller feyilden basqa sóz shaqaplarına 
et (qıl), al, ber, sal, bol, qoy, kór, qal, basla, jet 
hám t.b. kómekshi 
feyillerdiń qosılıwı arqalı jasaladı. Mısalı: 
dıqqat etiw, qayıl qılıw, májbúr 
bolıw, juwap beriw, qarsı alıw, kewil qoyıw, jaqsı kóriw, kewli qalıw hám t.b. 
Feyil tiykarlı qospa feyiller mánili eki feyildiń qosılıwınan jasaladı. 
Usı eki feyildiń qosılıwınan bir leksikalıq mánidegi is-háreket bildiriledi. 
Mısalı: 
satıp alıw, alıp qaytıw, taslap ketiw, ala keliw hám t.b. 
Bul jaǵdayda 
birinshi feyil – tiykarǵı feyil, al ekinshi feyil – kómekshi feyil xızmetin 
atqaradı. 
Bul feyiller stillik jaqtan qollanılǵanda dara feyiller menen sinonim 
bolıp keledi: 
tárbiya qılıw-tárbiyalaw, húrmet etiw-húrmetlew hám t.b.
!
!
!

---

23
hesh ilajı joq boldı. Dárhal qol qawsırıp eńkeyip: – sherim-sherim, jániwar! – dep 
sálem berip, sol tursımnan hesh burılmastan keyin shegine berdim.
(Á.Shamuratov)
Sózlerdi paydalanıwda olardı qalay bolsa solay paydalana bersek, olar 
gáptiń yamasa teksttiń mazmunın ashıp beriw ushın xızmet qıla almaydı. Sózlerdi 
qollanǵanımızda olardıń imlalıq jaqtan durıs jazılǵanına, stillik jaqtan sol gápte 
orınlı paydalanılǵanına úlken itibar qaratıwımız kerek.
Tapsırma 1.4. 
Tómendegi tımsaldı oqıp, qawıs ishindegi sózlerden 
birin tańlaǵan halda tolıq mazmunǵa iye, grammatikalıq ólshemge 
juwap beretuǵın tekstti jaratıń. 
Balıqshı qus quslardıń heshbirine qosılmaytuǵın hám teńizde jasaytuǵın 
túri eken. (
Qusshılarǵa, Qushshılarǵa, Qusjılarǵa
) qollı (
kelip, bolıp, etip, ketip
) 
qalıwdan qáwipsinip, uyasın da teńiz jaǵalawındaǵı jar taslardıń arasına saladı 
desedi. Áne, usı qus (
ǵurıq, qurıq, qurq
) basar gezi kelgende álleqanday tóbeniń 
ústine ushıp kelip, teńizden joqarı qarap (
turǵan, júrgen, otırǵan
) jar tastıń arasına 
uya saladı. Biraq, kúnler (
-de, -diń, -ge
) kúninde teńizde birden dawıl (
esip, 
qozǵalıp, kóterilip
), tolqınları uyaǵa da jetipti, uyanı juwıp (
jiberipti, taslaptı, 
ketipti
), palapanlarınıń barlıǵı suwǵa (
qarq, qarıq, ǵarq
) bolıptı. Qus qaytıp kelip, 
bolǵan waqıyanı kórip, qorqıp (
saladı, ótedi, ketedi
). «Qurıp ketken ǵana, mańlayım! 
Qurǵaqlıqtan (
eseńkirep, shorshıp, qáwiplenip
), teńizden pana izlep kelsem, onıń 
kórsetken azabı bes beter boldı-aw», – dep zar jılaptı.
Turmısta da dushpanıńnan qáwipsinip (
atırǵan, júrgen, otırǵan
) gezlerińde 
jaqın dep júrgen dostıńnıń bergen azabı onnan besbeter bolatuǵın jaǵdaylar boladı.
(Ezoptıń tımsallarınan)
Turan jolbarısınıń qırılıp ketiwine ekologiyalıq mashqalalar da sebep bolǵan. 
Toǵaylardıń jetispewshiligi, azıq-awqattıń jetispewshiligi – bul olar ushın tiykarǵı 
joǵalıw qáwpi bolǵan. Siz qanday usı Turan jolbarısı sıyaqlı joǵalıp baratırǵan 
haywan yamasa quslardı bilesiz?