Ulıwma orta bilim beriw mektepleriniń 7-klası ushın sabaqlıq

154
Tapsırma 2.2. 
Tómendegi tekstten baslawısh penen bayanlawıshtıń 
arasına sızıqshanıń qoyılıw jaǵdayların tabıń. Sızıqshanıń ne sebep 
qoyılǵanın túsindiriń. 
Xojeli qalası – Oraylıq Aziyada eń eski qala. Qolda bar ilimiy dereklerge 
qaraǵanda onıń jası 2500 jıldı quraydı. Lekin qalanıń salınıw dáwiri, aldaǵı 
waqıtlardaǵı júrgiziletuǵın izertlewler menen jáne de tereńlestiriliwine gúman 
joq. Sebebi qaladan tastan islengen qurallardiń tabılıwı – Xojeli aymaǵında xalıqtıń 
biziń eramizǵa shekemgi IV-III ásirlerden berli jasap kiyatırǵanlıǵınıń belgisi. 
!
!
!
!
4. Baslawısh ta, bayanlawısh ta sanlıqtan bolǵanda, aralarına 
sızıqsha qoyıladı: Mısalı:
 1. Altı jerdegi altı – otız altı. 2. Bes jerdegi altı – otız. 
5. Baslawısh atlıqlasqan kelbetlik hám kelbetlik feyillerden bolıp, 
bayanlawısh atlıqtan bolsa, baslawıshtan keyin sızıqsha qoyıladı. Mısalı: 
1. Balasınıń úlkeni – Azat, kishkentayı – Abat. 2. Jarısta ozıp shıqqan – Marat. 
6. Baslawısh atawısh feyilinen, bayanlawısh atlıqtan bolsa yamasa 
kerisinshe bolıp kelgende de aralarına sızıqsha qoyıladı. Mısalı:
 1. Ilimniń 
maqseti – iygilikli hám kórkem islerdi ámelge asırıw. 2. Barlıq iste aldınǵı 
qatarda bolıw – meniń maqsetim.
Оrta ásirlerdegi jazba dereklerde Xojeli qalası Mizdaqxan degen atama 
menen belgili bolǵan. Bul haqqında X ásirde jasaǵan arab geografları Ibn Ruste 
hám al-Istraxiyler jazıp qaldırǵan. Sonday-aq, taǵı bir arab geografi al-Makdisidic 
985-jılǵı kórsetiwinshe, Mizdaqxan 12000 feodal qorǵanlarınıń oraylıq qalası 
bolǵan. Belgili shıǵıstanıwshı alım O.G.Bolshakovtıń anıqlawınsha, Mizdaqxan 
maydanı boyınsha orta ásirlerdegi Aral boyı qalaları Gurgensh (Jurjaniya) hám 
Qıyattan keyingi úshinshi qala bolıp esaplanǵan.
Tapsırma 2.3.
1. Xojeliniń dáslepki atı qanday eken?