Ulıwma orta bilim beriw mektepleriniń 7-klası ushın sabaqlıq

1-SABAQ
2-TEMA. DÁWIRIMIZ QAHARMANLARÍ
1. Súwretlerde kimlerdi kórip turıpsız? 
2. Olar qanday háreketlerdi ámelge asırmaqta?
3. Siz qaharmanlıq degende neni túsinesiz?
4. Qaharmanlıqtı hárbir adam qıla ala ma?
5. Bul súwretlerdiń hárbirine qaray otırıp, qaharmanlıqtıń qarsı mánisin 
bildiriwshi túsiniklerdi aytıń.
1
2
3
6
5
4
!
Seslerdiń arttırılıw qubılısları: epenteza, 
 
proteza hám epiteza
Sóz quramındaǵı eki dawıssızdıń aralıǵına sáykes ı, i, u, ú sesleriniń 
birewiniń qosılıp aytılıwı 
epenteza
qubılısı delinedi. 
Mısalı, plan-pılan, 
tramvay-tıramvay, krovat-kirovat, gruppa-guruppa hám t.b.
Biraq bul 
jazıwda esapqa alınbaydı.
Sózdiń basında dawıssız sestiń aldına dawıslı sestiń qosılıp aytılıwı 
proteza
qubılısı delinedi. Mısalı, 
reń-ireń, stol-ıstol, skelet-iskelet hám t.b.
Biraq bul ózgerisler jazıwda esapqa alınbaydı.
Sózdiń aqırına ayırım seslerdiń qosılıp aytılıwı 
epiteza 
qubılısı 
delinedi. Mısalı, 
blank-blanki, disk-diski hám t.b.
Seslerdiń orın almasıw qubılısı 
metateza
dep ataladı. Mısalı, 
aylanıw-aynalıw, qaqpan-qapqan, ókpeledim-ópkeledim hám t.b.

---

17
Tapsırma 1.2.
 
Joqarıda berilgen súwretlerdiń hárbirine gáp qurań. Gáp 
ishinde seslerdiń arttırılıw qubılısları bolsın. 
Úlgi: Áskerler birneshe ret jeńis penen keldi. (ret-iret)
Tapsırma 1.3.
Tómendegi tekstti oqıń hám usı insan sıyaqlı qaysı adamlardı 
ózińizge hám basqalarǵa úlgi sıpatında kórsete alatuǵınlıǵıńızdı aytıp 
beriń. 
Ábdirashid paytaxtımızdaǵı 41-sanlı mektepke oqıwǵa barǵannan baslap oqıwǵa 
degen qızıǵıwshılıǵı ayrıqsha boldı. Erteklerdi oqıp bolıp soń úlken shıǵarmalarǵa «awız 
saldı». Kishkene bala hámme nárselerdi úyreniwge, biliwge qızıǵar edi. Ol 7-klasınan 
baslap inglis tilin úyrenip óz betinshe tayarlandı. Duwtar shertiwdiń sırın úyrenip, 
barmaqlarında qaraqalpaq namaların kámine keltirip shertkende, bul bala mádeniyat 
tarawına kerek eken deyseń. Sonday-aq, illyuzionist (sıyqırshı) sırların da úyrenip, onı 
da meńgerdi. 
Ábdirashid bunıń menen toqtap qalǵan joq. Ele izleniwin dawam etti. Shet el 
jazıwshılarınıń kitapların óz tillerinde oqıw ushın shet tillerin úyreniwdi aldına maqset 
etti. Zaman talabı da usı bolsa, bunnan da «qurı alaqan» qalmadı.
Universitettiń shet tilleri fakultetine oqıwǵa kirdi. Endi ǵana birinshi kurs 
balanıń búgingi qádemlerin kórip erteń belgili diplomat yaki dilmash boladı eken dep 
kóziń quwanadı. 
– T.Qayıpbergenovtıń trilogiyasındaǵı danalıq sózlerdi jıynap, baspaǵa 
tayarladım. «Mamanbiy ápsanası» romanındaǵı 430 danalıq sózlerdi jıynap may ayında 
jazıwshınıń tuwılǵan kúnine sawǵa retinde shıǵardım. Endi «Baxıtsızlar»dı qayta-qayta 
oqıp, danalıq sózlerdi jıynap atırman. Úsh kitapsham tayar bolǵan soń, onı inglis tiline 
awdaraman. «Qırq qız» dástanın dáslep prozaǵa beyimlestirip, soń onı da inglis tiline 
awdarma etemen, – deydi jas awdarmashı.
(«Erkin Qaraqalpaqstan» gazetası)