Улуғмуродов н. Х

5. Material va moddalar balandligini radioizotopik sezgich yordamida o’lchash. 
So‟nggi 
yillarda radioizotopik o‟lchov asboblari amalda keng qo‟llanilmoqda.Bu metodning asosiy afzalligi 
shundaki, 1)texnologik jarayon o‟tayotgan ob‟ekt bilan radioizotopik sezgich orasida hech qanday 
mexanik bog‟lanish bo‟lmaydi.2) ob‟ekt sirtidan unga tegmagan holda uning ichidagi material va 
modda balandligini o‟lchash imkonini beradi.Bunga misol qilib yuqori temperaturali bug‟lash-
qaynatish apparatida gazmolga ishlov berish jarayonini ko‟rsatish mumkin. ; bunda ob‟ekt ichidagi

---

67 
gazmol balandligini faqat radioizotopik sezgich yordamida aniqlash mumkin, hech qanday boshqa 
turdagi sezgichlardan foydalanib bo‟lmaydi. 
O‟lchov asbobining prinsipial sxemasi 12-rasmda ko‟rsatilgan. 
U radiaktiv nurlanish manbai 1, ionlovchi nurlanishni qabul qiladigan schyotchik 2, elektr toki manbai 
3 va rezistor 4 dan iborat.Schyotchik metalldan yasalgan silindr bo‟lib, ichi inert gaz bilan 
to‟ldirilgan.Silindr markazida undan izolyator bilan ajratilgan metall sim tortilgan. Silindr devori elektr 
manbainingmanfiy qutbiga , metall sim esa musbat qutbiga ulangan.Silindr inert gaz bilan to‟ldirilgan 
bo‟lgani uchun schyotchik zanjirida tok bo‟lmaydi. Schyotchikka radiaktiv nur ta‟sir qilib undagi
inert gaz ionlanishi boshlangandagina schyotchik 2 va rezistor 4 zanjirida tok hosil bo‟ladi.Bu tok 
miqdori inert gazning ionlanish darajasiga bog‟liq bo‟ladi.Gazning ionlanishi manbai bilan schyotchik 
2 orasiga
12-rasm. 
Material balandligini datchik 
yordamida o’lchash. 
O‟rnatilgan ob‟ekt ichidagi 
material(gazmol) ning balandligiga 
bog‟liq ravishda o‟zgaradi. 
Ob‟ekt ichidagi gazmol (yoki boshqa hom ashyo) balandligi nur yo‟lini to‟la berkitsa, 
rezistordan o‟tadigan tok nolga yaqin bo‟ladi, nur yo‟li ochilishi bilan rezistor zanjirida tok orta 
boshlaydi.Ob‟ekt ichidagi gazmol balanligi ana shu rezistordagi U kuchlanish miqdori bilan 
o‟lchanadi.Buning uchun rezistordagi kuchlanish miqdori oldin signal kuchaytirgich yordamida 
kuchaytiriladi, so‟ngra o‟lchov asbobiga uzatiladi.