Улуғмуродов н. Х

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

152 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
17– MA’RUZA 
 
MAVZU: AVTOMATIK REGULYATOR TURLARI.
Reja:
1.Avtomatik regulyator tuzilishi 
2.Rostlash qonunlarining klassifikasiyasi va regulyatorlar 
3.Regulyator tanlash 
4.Texnologik ob‟ektlarni avtomatlashtirishga tayyorlash
5.Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirishning prinsipial sxemalari 
6.Prinsipial sxemalarning tiplari 

---

153 
Adabiyotlar: 
1. Yusupbekov N.R. va boshqalar. “Texnologik jarayonlarni boshqarish sistemalari”, -Toshkent, 1997 
y. 
2. Yusupbekov N.R. va boshqalar. “Avtomatika va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish.”, -
Toshkent, 1982 y. 
3. Mansurov X.N. “Avtomatika va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish”,-Toshkent 1987 y. 
4. Майзель М.М “Основы автоматики и автоматизации производственных процессов ”, - 
Toshkent, 1964 
5. Tuzuvchi F.S.Mirzaxo‟jaeva. «Avtomatik boshqarish nazariyasi kursini o‟rganish bo‟yicha metodik 
qo‟llanma:Asosiy tushunchalar va ta‟riflar.» 
Toshkent,1990 y., 15-30-betlar. 
1. Avtomatik regulyatorning tuzilishi 
ARS ning tipik finksional sxemasida regulyator asosan ketma – ket bog‟langan solishtirish, 
kuchaytirish va ijrochi elementlardan iborat. Bu sxemaga muvofiq taqqoslash (ko‟prik, potensiometr 
va b.), signal kuchaytirish (elektron signal kuchaytirgich) elementlari – inersiyasiz zveno, ijrochi 
element (elektr gidro, pnevmo dvigatellar – servomotor) lar esa integrallovchi zvenolardan iborat 
bo‟lgan regulyatorning struktura sxemasi 1 – rasm, a da ko‟rsatilgan. Bunday sxemaning ekvivalent 
signal uzatish funksiyasi 
 


Р
Т
К
К
Р
К
и
с
/
1
2
1



regulyatorni integrallovchi I zveno tipiga 
kirishni ko‟rsatadi. 
Avtomatik rostlash sistemalarda ko‟proq P, PI va PID zvenolar tipiga kiradigan regulyatorlar 
qo‟llanadi. Bu tipdagi regulyatorlarni hosil qilishni 1 – rasm, a da ko‟rsatilgan sxemaning alohida 
elementlariga teskari bog‟lanish zanjiri kiritish va unda struktura o‟zgarishlarini vujudga keltirish yo‟li 
bilan bajariladi.

---

154 
Х(Р) 
Х
к
(Р) К
1 
К
2 
1/Т
и
Р 
а) 
Х(Р) 
Х
к
(Р) К
1 
К
2 
1/Т
и
Р 
б) 
К
тб 
Х(Р) 
Х
к
(Р) К
1 
К
2 
1/Т
и
Р 
в) 
К
тб
/Т
р
Р + 1 
1 – расм
Proporsional zveno qonuni bo‟yicha 
ishlaydigan regulyator sxemasini 
tuzish uchun struktura sxemasidagi 
ijrochi mexanizmning (1 – rasm, b) 
proporsional zveno (
K
tb
) orqali teskari 
bog‟lanish zanjirini tuzish kerak. 
Shunda sxemaning ekvivalent uzatish funksiyasini quyidagicha yozish mumkin: 
(2) 
bunda: 
K
tb
– teskari bog‟lanish zanjirining uzatish koeffisienti. 
Ijrochi mexanizmning inersion doimiysi
 K
tb
ga nisbatan ko‟p marta kichik bo‟lishini hisobga olganda, 
regulyatorning yangi struktura sxemasining ekvivalent uzatish funksiyasi proporsional zvenosining 
signal uzatish koeffisientiga aylanadi.
(3) 
Hosil bo‟lgan ekvivalent sxema proporsional regulyatorning sxemasini ifodalaydi. 
PI regulyator sxemasini tuzish uchun 1 – rasm, v da ko‟rsatilgan struktura sxemasidagi elektron 
kuchaytirgich elementi (zveno 
K
2
) bilan tnersion zveno 
1
/

Р
К
К
ТБ
ТБ
dan tuzilgan manfiy ishorali 
teskari bog‟lanishli yopiq zanjirdan foydalaniladi.