Ҳукм. Хулоса чиқариш

Силлогизмнинг умумий қоидалари

Хулоса асосларининг чин бўлиши хулосанинг чин бўлиши учун етарли эмас. Хулоса чин бўлиши учун яна маълум қоидаларга амал қилиш ҳам зарур. Бу силлогизмнинг умумий қоидалари деб аталади. Улар силлогизмнинг терминлари ва асосларига тааллуқли бўлган қоидалар бўлиб, қуйидагилардан иборат:

1. 
   Силлогизмда учта термин: катта, кичик ва ўрта терминлар бўлиши керак. Маълумки, силлогизмнинг хулосаси катта ва кичик терминларнинг ўрта терминга бўлган муносабатига асосланади; шу сабабдан ҳам терминлар сони учтадан кам ёки ортиқ бўлмаслиги талаб қилинади. Агар терминлар сони учтадан кам бўлса, хулосаси янги билим бермайди.
   
2. 
   Ўрта термин ҳеч бўлмаганда асослардан бирида тўла ҳажмда олиниши керак.
   

Агар ўрта термин ҳеч бир асосда тўлиқ ҳажмда олинмаса, четки терминларнинг боғланиши ноаниқ бўлади ва хулосанинг чин ёки хатолигини аниқлаб бўлмайди.

3. 
   Катта ва кичик терминлар асосларда қандай ҳажмда олинган бўлса, хулосада ҳам шундай ҳажмда бўлиши керак.
   

Бу қоиданинг бузилиши кичик ёки катта термин ҳажмининг ноўрин кенгайиб кетишига олиб келади.

4. 
   Икки инкор ҳукмдан (асосдан) хулоса чиқариб бўлмайди. Масалан:
   

Ишсизлар тадбиркор эмас.
Талабалар ишсиз эмас.

5. 
   Икки жузъий ҳукмдан хулоса чиқариб бўлмайди.
   

Масалан: Баъзи аёллар тадбиркордир.
Баъзи давлат арбоблари аёллардир.

6. 
   Асослардан бири инкор бўлса, хулоса ҳам инкор бўлади. Масалан: Ҳеч бир жиноят жазосиз колмайди.
   

Ватанга хиёнат қилиш жиноятдир Ватанга хиёнат қилиш жазосиз қолмайди.

7. 
   Асослардан бири жузъий ҳукм бўлса, хулоса ҳам жузъий ҳукм бўлади. Масалан:
   

Яхши фарзанд ота-онасини ҳурмат қилади.
Баъзи ёшлар яхши фарзанддир.
Баъзи ёшлар ота-онасини ҳурмат қилади.