Ҳудудлар ривожланишини давлат томонидан тартибга солиш

1-жадвал
Ўзбекистонда ҳудудларни мутаносиб ривожлантириш дастакларидан фойдаланиш²

№	Давлат томонидан тартибга солиш дастаклари		Йиллар			Яқин ва ўрта истиқболда
			1991-2015		2016-2019
	I. Иқтисодий-молиявий
1	Бюджет-солиқ сиёсатини амалга ошириш		+++		++	+
2	Инвестиция дастурларини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш		++		+++	+++
3	Экологик вазият мураккаб, ривожланиш даражаси паст ҳудудларни қўллаб-қувватлаш		+		++	+++
	II. Ташкилий-ҳуқуқий
4	Ҳудудий дастурларни қабул қилиш		+		+++	++
5	Ҳудудий ривожланиш концепция ва стратегияларини қабул қилиш		-		+	++
6	Махсус зоналар ташкил қилиш		+		+++	+++
7	Кластерлар ташкил этиш		-		++	+++
8	Ҳудудий бошқарув тизимида институционал ўзгаришларни амалга ошириш		+		+++	+++
	III. Маҳаллий давлат бошқаруви органларининг роли
9	Маҳаллий ҳокимликлар фаолияти натижадорлигини ошириш		+		++	+++
10	Маҳаллий бюджетларнинг даромадлар базасини мустаҳкамлаш, хорижий инвестициялар жалб қилишда ваколатларни кенгайтириш		+		++	+++
11	Ҳудудий ривожланиш дастурларини маҳаллий ҳокимликлар томонидан тасдиқлаш		-		+	+++
Изоҳ:		фойдаланилганлик даражаси:
		“-“ – фойдаланилмаган;		“+” – паст даражада;
		“++” – ўрта даражада;		“+++” – юқори даражада.

Бюджет-солиқ сиёсатини амалга ошириш ва уни эркинлаштириш. Бюджет солиқ сиёсати ҳудудларни ривожлантириш, аҳолининг турли қатламларини ижтимоий ҳимоя қилиш, маҳаллий ҳокимликларнинг харажатлар қисмини қоплаш, умуман олганда ҳудудларни мутаносиб ва барқарор ривожлантиришдаги аҳамияти муҳим ҳисобланади. Ушбу жараёнлар мажбурий тўловлар ва солиқдан тушадиган маблағларнинг қайта тақсимланиши ва бюджетлараро муносабатлар орқали тартибга солинади. Бозор муносабатларига ўтиш даврида ҳудудлар харажатларининг асосий қисмини республика бюджетидан қайта тақсимланган маблағлар ҳисобига келиб тушадиган трансфертлар ҳисобига қоплаган, яъни аксарият туманлар давлат бюджетидан ажратиладиган дотация ҳисобига кун кўрган.
Ислоҳотларнинг янги даврида бюджет-солиқ сиёсатини такомиллаштириш ва эркинлаштириш мақсадида маҳаллий бюджетларнинг даромад базасини ошириш, солиқларнинг аксарият турларини ҳамда белгиланган прогноз кўрсаткичларининг орттириб бажарилган қисмини маҳаллий бюджетда қолдиришга қаратилган қатор ишлар амалга оширилмоқда. Бу эса маҳаллий ҳокимликлар томонидан ҳудудни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришга қаратилган чора-тадбирларни молиялаштириш, аҳолининг ижтимоий ҳимояга муҳтож қатламини қўллаб-қувватлаш, маданий тадбирларни ўтказиш, ижтимоий соҳа объектларини жорий таъмирлаш имкониятини кенгайтирмоқда. 2018 йилдан бошлаб маҳаллий бюджетларнинг даромадлар базасини ошириш мақсадида айрим солиқ турларини маҳаллий (ягона солиқ тўлови), туман ва шаҳарлар (жисмоний шахслар учун мол-мулк ва ер солиғи) бюджетларида қолдириш тартиби жорий қилинди³.
Иқтисодий ислоҳотларнинг давоми сифатида, маҳаллий бюджетларнинг даромадлар базасини янада мустаҳкамлаш ва унинг барқарорлигини таъминлашга қаратилган сиёсат такомиллаштирилиб, 2019 йилдан бошлаб эса маҳаллий ва туман (шаҳар) бюджетларида қолдириладиган солиқ турлари кенгайтирилди⁴.
Юқоридаги чора-тадбирларнинг амалга оширилиши маҳаллий ҳокимликлар фаолиятини эркинлаштириш, ҳудудларни комплекс ва барқарор ривожлантиришда давлатнинг тўғридан-тўғри иштирокини камайтириш ва маҳаллий ҳокимликларнинг ролини ошириш имконини бермоқда. Ушбу тенденция яқин ва ўрта келажакда ҳам сақлаб қолинади.