Udk: boltabaev baxrom xoldoralievich

3.3. O'zbekiston fond bozorida xosila qimmatli qog’ozlar orqali makroiqtisodiy siyosatning samarali ta'sirini oshirish
Bozor iqtisodiyoti turli bozorlarning jamlanmasi sifatida namoyon bo'lar ekan, unda moliya bozorining o'rnini alohida ajratib ko'rsatishimiz mumkin, modomiki aynan ushbu bozor izchillik bilan bir tomondan ikkinchi tomonga, iqtisodiyotning kam rentabelli tarmoqlaridan daromadli sohalariga kapitallarning oqimiga imkon yaratib beradi.
Buning natijasida esa moliya bozori iqtisodiyotning tarmoqlari o'rtasida kapitalni qayta taqsimlanishini ta'minlab, tarmoqlarning daromadlilik darajalarini o'zaro tenglashtirishga yordam beradi. Bo'sh turgan mablag'larni investisiyalarga aylanishi moliya bozorida amalga oshirilar ekan, so'nggi paytda uning tarkibida hosilaviy qimmatli qog'ozlar segmenti tobora asosiy o'rinni egallab borayotganligini ko'rishimiz mumkin. O'zbekiston Respublikasi "qimmatli qog'ozlar bozori to'g'risi"dagi qonunida hosilaviy qimmatli qog'ozlarga quyidagicha ta'rif berilgan: "qimmatli qog'ozlarning hosilalari – o'z egalarining boshqa qimmatli qog'ozlarga nisbatan huquqlarini yoki majburiyatlarini tasdiqlovchi va yuridik shaxslar tomonidan opsionlar, qimmatli qog'ozlarga doir fyucherslar, depozitar tilxatlar va boshqa moliyaviy vositalar tarzida chiqariladigan qimmatli qog'ozlar" dir. Biz hosilaviy qimmatli qog'ozlar, ularning o'ziga hos xususiyatlari, qo'llanilishi haqida fikr yuritamiz. Shartnoma shartlarini bajarish muddatlari nuqtai nazaridan bozorlar spot bozori va muddatli bozorga ajratilar ekan, bunda spot bozori naqd shartnomalar bozori hisoblanadi.Odatda hosilaviy qimmatli qog'ozlarni muddatli shartnomalar deb ham yuritiladi, negaki ular o'z mazmuniga ko'ra kontragentlar tomonidan kelishilgan shartlarda shartnoma predmetini kelajakda etkazib berishni nazarda tutadi. Shartnomaning asosini turli xildagi aktivlar, ya'ni qimmatli qog'ozlar, fond indekslari, bank depozitlari, valyuta,tovarlar tashkil etadi. Muddatli shartnomaning asosini tashkil etuvchi aktiv bazis aktiv deyiladi
Kapital (qimmatli qog'ozlar) bozorini rivojlantirish masalasi davlat rahbari darajasida ko'rib chiqilishi ham bejiz emas. Chunki iqtisodiyot rivojlanishi uchun mablag', investisiya zarur. Kapital bozori esa aholining bo'sh turgan mablag'lari iqtisodiyot tarmoqlariga jalb qilinishida, xorijiy to'g'ridan-to'g'ri investisiyalar oqimi ko'payishida muhim ahamiyat kasb etadi. O'z navbatida, fond bozori moliya bozorining tarkibiy qismi sifatida kredit bozori bilan raqobatga kirishishi kapital bozorida o'ziga xos raqobat muhitini yuzaga keltiradi. Har qanday xorijiy investor qimmatli qog'ozlar bozoridagi holat asosida iqtisodiyotga baho beradi, investisiya kiritish yoki kiritmaslik to'g'risida qaror qabul qiladi. Agar qimmatli qog'ozlar bozori rivojlangan bo'lsa, investorda hech qanday ikkilanish bo'lmaydi. Chunki fond bozori rivojlangan davlatda investorlar huquqlari kafolatlanadi, manfaatlari har tomonlama himoya qilinadi.
Mamlakatimizdagi holat haqida to'xtaladigan bo'lsak, fond bozorining joriy holati ko'ngildagidek emas.