Udk 575. 581 Magistratura bo‘limi Ekologiya va botanikakafedrasi

Ikkinchi nav almashuvi (1932-1941 yillar)
Bu davrda ancha serxosil, tolasi uzun, ammo vilt kasalligiga yetarli darajada 
chidamli bo’lmagan g’o’zaning "8517", "8582", "1919" (S.S.Kanash), "2034" 
(G.S.Zaysev, Ya.D.Nagibin), "1306" (R.R.Shreder, G.S.Zaysev), "2017" 
(G.S.Zaysev), "8196" (Ya.D.Nagibin), "36M2" (P.V.Mogilnikov), "114" 
(I.S.Varunsyan) va boshqa navlari joriy etildi. 1936 yildan boshlab, maxalliy 
seleksiyaga mansub uzun tolali g’o’zaning "23" (V.P.Krasichkov), "2 I 3" 
(A.I.Emanuilov, K.I.Sinda) navlari rayonlashtirildi. Ikkinchi nav almashuvining 
so’ngi yillarida "35-1" va "35-2" (A.I.Avtonomov) navlari ekila boshlandi. 
Uzun tolali g’o’za navlari ekilgan maydon 1941 yilda 136,4 ming gektarni 
yoki umumiy paxta maydonining 6,4 foizini tashkil qildi. Tolasining uzunligi 
30-31 mm keladigan g’o’za navlari jami paxta maydonlarining 72,2 foiziga 

---

16 
ekildi. Bunday navlar ekilgan maydonlar 1932 yilda 1,4 foizni tashkil etgan edi 
xolos. 
Bu davrda almashlab ekish ishlarining yaxshi yo’lga qo’yilmaganligi va 
viltga chidamli navlarning bo’lmaganligi sababli, O’rta tolali navlar ekilgan 
maydonlarda vertitsillyoz, uzun tolali g’o’za navlarida esa fuzarioz vilt kasalligi 
keng tarqala boshladi. Kasalliklar tufayli paxta xosili ancha kamayib ketdi, tola 
va chigitning sifatiga putur yetdi. Shuning uchun sobiq Ittifoq Xalq Komissariati 
Kengashi g’o’zaning serxosil, viltga chidamli, tola chiqimi yuqori hamda uzun 
bo’lgan yangi navlar yaratish to’g’risida ko’rsatma berdi. Bu muammo uchinchi 
nav almashuvida deyarli xal etildi. 
Uchinchi nav almashuvi (1942-1946 yillar)
Bu davrda vilt kasalligiga bardoshli O’rta tolali g’o’zaning "C-460", "1819", 
"C-450" (S.S.Kanash), "1298" (I.S.Varunsyan), uzun tolalilardan "2836", 
"2850", "10965" (A.I.Avtonomov) va boshqa navlar joriy qilindi. Mazkur 
navlarning hammasi viltga bardoshliligi xisobga olingan xolda yaratilgan bo’lib, 
ikkinchi nav almashuvi davrida ekilgan navlarga qaraganda bu kasallikka ancha 
chidamli bo’lib chiqdi. Uchinchi nav almashuvida ekilgan asosiy nav "C-460" 
bo’lib, uning xosildorligi 8517 naviga nisbatan 5 foiz, tola xosili esa 10 foiz 
yuqori bo’ldi. Lekin, u 3-4 kunga kechroq (kechpishar) pishib yetildi. Buning 
xisobiga sovuq tushmasdan oldin terib olingan xosil sezilarli darajada kamaydi, 
tolasining sifati xam birmuncha buzildi. 
Nav almashuvining oxirgi yillariga kelib, SoyuzNIXIning Farg’ona g’o’za-
beda tajriba stansiyasida yaratilgan "108-F" navi (L.V.Rumshevich) ekila 
boshlandi va u to’rtinchi nav almashuvi davrida asosiy maydonlarni egallab, 
ko’pgina kechpishar, qisqa tolali va vilt kasalligiga kamroq chidamli navlarning 
o’rnini bosdi.