Udk: 338. 48 Saidmahmudova Ozoda Abdulla qizi

3 
15 
7 
11 
5 
41 
Ikkinchi 
Turizm va 
moddiy soha 
tarmoqlari 
vazirligi 
6 
8 
6 
16 
- 
36 
78 
Turizm va 
noishlab 
chiqarish sohalari 
vazirligi 
13 
3 
8 
16 
2 
42 
Uchinchi 
Ko’p tarmoqli 
vazirlik qoshida 
Milliy turistik 
muassasa 
 
21 
5 
3 
2 
1 
32 
60 
Vazirlar 
mahkamasi 
qoshidagi Milliy 
turizm 
boshqarmasi 
10 
4 
9 
1 
4 
28 
To’rtinchi model (turizm 
sohasida markaziy davlat 
boshqaruvi organining mavjud 
bo’lmasligi) 
2 
- 
6 
5 
1 
14 
Jami mamlakatlar 
55 
35 
39 
51 
13 
193 
16
Галасюк С.С. Научные исследования в сфере туризма: труды Международной туристской Академии. 2010. 
- Вып.6. - С.189-204. 

---

29 
1.3.2-jadvaldan kelib chiqib, birinchi modelni shartli ravishda «lotin amerika 
modeli» deb atashimiz mumkin. Chunki ushbu model Markaziy va Janubiy 
Amerika mamlakatlarida keng tarqalgan. Masalan, Turizm bo‘yicha mustaqil 
Vazirlik Amerika qit‘asining 35 ta mamlakatidan 15 tasi(43%)da mavjuddir, ya‘ni: 
Barbados, Gaiti, Grenada, Dominikan Respublikasi, Kuba, Sent-Vinsent va 
Grenadin, Yamayka, Beliz, Gonduras, Salvador, Venesuela, Braziliya, Paragvay, 
Ekvador va Meksika davlatlarida. Afrika mamlakatlarining 11 tasi(1/5) birinchi 
modelni qo‘llaydi, bular asosan G‘arbiy(Burkina Faso, Gana, Kot-d‘ivuar, Togo) 
va Markaziy(Kamerun, Kongo Demokratik Respublikasi, Chad) davlatlaridir. 
Yaqin Sharqning 40% (13 dan 5 tasi) ham birinchi modelni qo‘llamoqda-
Misr,Yaman, Livan, Ummon,Suriya. Osiyo-Tinch okeani regionida Kambodja, 
Malayziya, Hindiston, Maldiv, Pokistan, Yangi Zelandiya, Fidji davlatlarida ushbu 
model mavjud. Yevropa davlatlaridan faqat uchtasi – Xorvatiya, Chernogoriya va 
Isroilda mustaqil Vazirlik mavjud.
Shunday qilib, birinchi model asosan rivojlanayotgan mamlakatlarga xosdir. 
Unga asosan kuchli va sohani deyarli to‘liq qamrab oluvchi davlat organining 
mavjud bo‘lishi ko‘zda tutiladi. Ushbu mamlakatlarda turizm davlat siyosati 
darajasiga ko‘tarilgani uchun, boshqaruv organlari investitsiyalar, ilmiy izlanishlar 
o‘tkazish, kadrlarni tayyorlash, reklama faoliyati kabilar bo‘yicha keng 
vakolatlarga ega bo‘ladi. Shu qatorda turizm davlat organi(Vazirligi)ning faoliyati 
turistik sayohat yo‘nalishlarini tashkil qilinishi rag‘batlantirish va ularni 
xavfsizligini ta‘minlash, bojxona va chegara xujjatlarini tayyorlashni 
soddalashtirish turizm infrastukturasini yaratishni qo‘llab-quvvatlash kabilarni ham 
qamrab oladi. Odatda mustaqil vazirlik o‘zining joylardagi bo‘limlariga ham ega 
bo‘lib, uning xorijda ham ofislari mavjud bo‘ladi. Xorijiy bo'limlar zimmasiga 
marketing va mamlakatni reklama qilish kabi vazifalar yuklatiladi. Turizm 
faoliyatini bu kabi boshqaruv usuli rivojlanayotgan mamlakat kamida tabiiy-iqlim 
sharoitiga ko‘ra turizm uchun maqbul bo'lgandagina samarali bo‘lishi mumkin. 
Birinchi modelni o'ziga xos tomonlari sifatida quyidagilarni keltirish mumkin:

---

30 

turizm iqtisodiyotning boshqa tarmoqlariga nisbatan davlatga ko‘proq 
valyuta mablag‘lariga olib kelishi

turizm infrastrukturasiga tashqi investitsiyalarni kiritish kapital 
qo‘yilmalar ichida eng samaralisi bo‘lishi

turizm sohasida faoliyat ko‘rsatayotgan kichik va o‘rta biznes 
subyektlarini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashni amalga 
oshirilishi

turistlar xavfsizligini ta‘minlash bo'yicha maxsus tizimning 
mavjudligi

mamlakatni reklama qilish, xalqaro ko‘rgazmalarda qatnashish, va shu 
kabilar uchun davlat byudjetidan mablag‘lar ajratilishi
Shuni xam qayd qilish kerakki, birinchi modelni tanlagan mamlakatlarda 
sohaga yangi texnologiyalarni qo‘llash, yangi uskunalarni xarid qilish, xamda 
yuqori malakali kadrlar tayyorlashda ma‘lum oqsashlar ko'zga tashlanadi. 
Rivojlanayotgan mamlakatlar tomonidan milliy turistik mahsulotlarni Yevropa 
ittifoqi, AQSh va Yaponiya kabi mamlakatlar bozorlariga taqdim qilinishi ancha 
katta mablag‘larni talab qiladi. Shuning uchun ushbu mamlakatlar mavjud turistik 
xizmatlarini sotish uchun, mintaqaviy kooperatsiya siyosatini yuritishga majbur 
bo'ladi.