Udk ­­ Qol jazba huqıqında

Izertlew obyekti hám predmeti: Biziń magistrlıq dissertaciya jumısımızdıń obyekti—2010-2020-jıllarda Qaraqalpaqstan baspasózinde járiyalanģan jazıwshı hám shayırlardıń shıģarmlarınıń kórkem awdarma tekstleri, jazıwshı hám jurnalistlerdiń awdarma boyınsha maqalaları maqalaları esaplanadı. Magistrlik dessertaciyanıń predmeti, Qaraqalpaqstan baspasózinde járiyalanģan kórkem awdarma tekstleriniń kórkem bezew, til normalarınan durıs paydalanıw, sheberlik máseleleri bolıp tabıladı.
Izertlewdiń maqseti hám wazıypaları: Dissertaciya jumısımızdıń tiykarǵı maqseti Qaraqalpaqstan baspasózinde awdarma máseleleriniń halatın anıq kórsetip beriw. Usı maqsetten kelip shıǵıp jumısımızda tómendegi wazıypalardı orınlawdı maqset ettik:
- Awdarma haqqında teoriyalıq pikirlerdi ulıwmalastırıw;
- Awdarma tariyxı, qáliplesiw jaǵdayı menen tanısıw;
- Kórkem awdarmanıń maqseti hám wazıypaların túsindiriw;
-Qaraqalpaqstan baspasózinde kórkem awdarma metodlarınıń qollanılıwjaģdayların analizge tartıw;
- Baspasózde járiyalanģanawdarmalardı klassifikaciyalaw.
Ilimiy jańalıǵı: Qaraqalpaq til biliminde, ádebiyattanıw iliminde, qaraqalpaq jurnalistikasında usı waqıtqa deyin awdarma máselesi – kórkem awdarma teoriyası arnawlı úyrenilmedi. Awdarmanıń jurnalstika ushın qanday áhmiyeti bar, onıń tutqan ornı qanday degen sorawlarǵa juwap taba aldıq. Awdarma eki til obyektin bir biri menen baylanıstıratuǵın qural ekenligin tastıylay aldıq. Aadarma arqalı jańa kóz qaraslar, rawajlanıwlar payda bolatuǵınlıǵın ilimiy kóz qarastan dáliyllew múmkinshiligine iyemiz. Biz múmkinshiliklerimizden kelip shıģıp, izertlew barısında qaraqalpaqstan baspasózinde kórkem awdarma máselelerin onıń metodların ashıp beriwge umtıldıq.
-Kórkem awdarmanıń tarıyxı, tiykarģı túsinikleri boyınsha pikirler ulıwmalastırıladı;
- Baspasózde kórkem awdarma materiallarınıń tiykarģı metodları qayta kórip shıģıladı;
- Qaraqalpaqstan baspasózindegi kórkem awdarlamalardıń kórkemlik, tillik, stillik jaqtan islew máseleleri halatı úyrenip shıģıladı;
- Baspasóz awdarmasınıń ózine tán ózgeshelikleri kórsetip berildi.
Izertlewdiń tiykarģı máseleleri hám gipotezaları. Awdarma hám onıń túrleri, sonday-aq teoriyalıq tiykarı úyrenilmegen. Sonlıqtan-da, qaraqalpaq jurnalistikasında teoriyasınıń áhmiyeti, awdarma túrleriniń qollanılıwı, ózgeshelikleri jumıstıń máselesi (probleması) esaplansa, bul boyınsha gipotezalardı (shamalawlar) alģa súriw hám onı dálillew talap etiledi.
Izertlew teması boyınsha ádebiyatlarģa sholıw. Tańlaġan temamız jàmiy-etlik àhmiyetke iye. Onı úyreniwde Ózbekstan Respublikası Prezidenti Sh.M.Mirziёevtıń miynetleri¹ hàm jurnalist dóretiwshiliginde sheberlik, kadrlardı tayarlaw haqqındaġı hukimetlik qararlar jaqınnan jàrdem beredi. Sonıń menen birge jurnalistika teoriyası boyınsha ilimpazlardıń miynetlerine súyeniw múmkin. Kórkem awdarmanıń úyreniliw tariyxı jámiyettiń mádeniyatı, kórkem óner hám ádebiyatınıń rawajlanıwına tikkeley baylanıslı. Biziń kópshiligimizge belgili, dúnyaǵa dańqı shıqqan kitaplar, tariyxıy-ádebiy janırdaǵı shıǵarmalar awdarmalanǵan. Oraylıq Aziyadaǵı eń dáslepki awdarmashılar, belgili ilimpazlar Farabiy, Abu Ali Ibn Sino hám Abu Rayxan Beruniyler edi. Olardıń miyneti nátiyjesinde awdarma jumısı qáliplesti. Kórkem awdarmanıń teoriyalıq máseleleri hám, arnawlı pán sıpatında qáliplesiwinde ózbek alımları Q.Musaev, E.Ochilov, D.Muhammedovlerdiń ilimiy jumısları, awdarma teoriyasın úyreniwde bizler ushın tiykarǵı derek bolıp xizmet etedi. Ótken ásirdiń 60-jılarında N.Vladimirova, J.Sharipov, Ǵ.Salomov, Y.Polatov, Ǵ.Ǵafurova sıyaqlı awdarmashı alımlar tárepinen islengen ilimiy izertlewler Ózbekstanda awdarma teoriyasınıń keń kólemde izertleniwine tiykar boldı. Ǵárezsizlik jıllarında Ózbekstanda professor Ǵ.Salamov, J.Sharipov basshılıǵında qáliplesken awdarmashılıq mektebi alımları awdarma teoriyasınıń ulıwma filologiyalıq mashqalaların sheshiwge arnalǵan ilimiy jumıslar dóretti.²
Sońǵı dáwirde I.Ǵafurov, A.Abduazizov, Q.Musaev, O.Mominov, Sh.Sirajiddinov sıyaqlı ataqlı awdarmashı ilimpazlardıń háreketleri nátiyjesinde awdarma teoriyası hám ámeliyatına tiyisli sabaqlıq hám oqıw qollanbalar basıp shıǵarıldı. «Ózbekiston adabiyoti va sanati», «Jahon adabiyoti», «Sharq yulduzi», «Ózbek tili va adabiyoti», «Zvezda vostoka» jurnallarında awdarma teoriyası hám ámeliyatına baylanıslı maqalalar, sın pikirler, sholıwlar járiyalanıp kelinbekte.Al, qaraqalpaq ádebiyattanıwında bolsa, bazıbir maqalalardan basqa óz aldına ilimiy izertlewler elege shekem izertlenbegenligi kózge taslanadı.
Q.Musaev avtorlıģındaģı «Tarjima nazariyasi asoslari» (2005-j) kitabı bul másele boyınsha tiykarģı derek boldı. S.Saydmuratovtıń «Badiy tarjima chinakam ijoddir», M.Xolbekovtıń «Tarjima nazariyasi sifatida», E.Ochilovtıń «Badiy tarjima masalalari» degen atamadaģı ilimiy miynetlerde awdarma teoriyası boyınsha anıq faktler berilgen, al maqalalarda Qaraqalpaqstan baspasózinde awdarma máseleleri boyınsha qunlı pikirler bildirilgen.