Uchinchi renessans: ilm-fan va ta’lim taraqqiyoti istiqbollari

“Uchinchi renessans: ilm-fan va 
ta’lim taraqqiyoti istiqbollari”
 
 
ISSN 2181-1784 
427 
w
www.oriens.uz
2021
 January
 
Hindiston uchun juda og‘ir davr bo‘ldi. Bu ko‘chishlar natijasida musulmon 
elitasining ham asosiy qismi mamlakatni tark etdi. 
Mauntbetten 21 sentabr, Neru va Patel (Bosh Vazir o‘rinbosari, ichki ishlar 
vaziri) migratsiya ko‘lamiga baho berish maqsadida Panjobga uchib ketishdi. 
Ferozpur shahari yonida ular ko‘chmanchilar karvonini uchratishdi, yana 50 million 
ko‘chib o‘tib ham uning oxiriga yeta olishmadi
46
. Ko‘chmanchilar sekin -asta 
aravalarda, yoki bolalari, qariyalari va kasallarini yelkalariga ortgancha oyoqda 
harakatlanardilar. Karvon ustida quzg‘unlar tinmay uchib yurib, tez tez sodir bo‘lib 
turadigan odamlarning navbatdagi o‘limini poylab turishardi
47
. Bu azob-uqubatlar 
turli jamoalar odamlarini bir-biriga yaqinlashtirmas edi, balki aksincha, ularni 
uzoqlashtirardi. Tinchlik vayron bo‘lib, uning o‘rnini shavqatsiz jang egallab olardi. 
Bu vaqtda Neru va Patel o‘rtasida ham kelishmovchiliklar Kongress miqyosida 
bo‘la boshladi. Chunki Patel Neruni musulmonlarga nisbatan murosa bilan 
munosabatda bo‘lishini yoqlamadi va bu milliy xafsizlik uchun zid deb baholadi.
Neru va Patel o‘rtasidagi kelishmovchiliklarning barham topishida Gandining 
roli katta bo‘lgan. 1948 yil 11 yanvarda Gandi “korrupsiya o‘chog‘iga” aylangan 
Kongressni tarqatib yuborish yaxshiroq bo‘lishini ma’lum qildi. Ertasiga u diniy 
jamoalararo to‘qnashuvlarga norozilik bildirish maqsadida ochlik e’lon qildi. Shu 
bilan birga u hukumatdan Pokistonga tegishli 550 mln.rupiyni qaytarishni ham talab 
qildi. Hukumat buni Kashmir masalasidagi mojaro tufayli qilmayotgan edi. Ammo 
Neru va Patel ochlik e’lon qilgan Gandini ziyorat qilgandan so‘ng, bu masala pul 
berish bilan hal etildi
48
. Shu vaqtda Neru va Patelning boshqa muammolar borasidagi 
qarashlari ham ancha yaqinlashdi. 
Britaniya Hindistonining Hindiston Ittifoqi va Pokistonga bo‘linishining hal 
etuvchi kuniga kelib, deyarli 600 nafar rojalikdan faqatgina 3 tasi – Haydarobod, 
Jammu va Kashmir, Junagadh – Hindistonga qo‘shilmadi. Boshqalarining barchashi 
avvaldan Hindiston Ittifoqiga kirishga rozilik bildirib bo‘lishgan edi. Biroq 
mo‘g‘ullar davridan hukm surib kelayotgan ulug‘ Haydarobod knyazligi Hindistonga 
qo‘shilishdan bosh tortdi. Bu vaqtinchalik hukumatda ushbu muammoni hal etishga 
mas’ul bo‘lgan Vallabxay Patelning qattiqqo‘l va ayni damda egiluvchan siyosati 
natijasi edi. Patel mamlakatning qoq o‘rtasida bo‘lgan yarim mustaqil va 
dushmanchilik niyatidagi bu davlatga 1948-yil 13-sentyabrda qo‘shin jo‘natdi. Bu 
ishda unga shtatlar integrasiyasi departamenti kotibi – V.P.Mennon yaqindan yordam 
berdi. 
46
Campbell-Johnson Alan. Mission with Mountbatten. – London: Robert Hale, 1951. – P. 200-201. 
47
Fisher Louis. The Life of Mahatma. – New York: Harper & Row, 1983. – P. 516. 
48
Fisher Louis. The Life of Mahatma. – New York: Harper & Row, 1983. – P. 535. 

---