Uchinchi renessans: ilm-fan va ta’lim taraqqiyoti istiqbollari

“Uchinchi renessans: ilm-fan va 
ta’lim taraqqiyoti istiqbollari”
 
 
ISSN 2181-1784 
424 
w
www.oriens.uz
2021
 January
 
Musulmon ittifoqi butun Panjob Pokistonga qo‘shilishini talab etdi. O‘z 
navbatida Kongres esa, bu muammoning yagona yechimi Panjobning bo‘linishida, 
deb hisoblaydi.
Bularning barchasini inobatga olgan holda, Buyuk Britaniya Vazirlar 
mahkamasi qoshidagi Hindiston masalalari bo‘yicha qo‘mitasi Bengaliya hususida 
quyidagi qarorni qabul qiladi: “Hindiston vise-qiroli oxirgi hodisalar natijasida 
Bengaliyaning yahlitligini saqlab qolib, Hindistonda uchinchi dominionga aylantirish 
istiqbollari yo‘qqa chiqqanligi to‘g‘risida o‘z havotirini bildirdi. Uning fikriga ko‘ra, 
agar Pandit Neru oxirgi qarorga kelgan bo‘lsa, Bengaliya bo‘linishini oldini olishning 
yagona yo‘li bu janob Jinninig Pokiston uchun bu hududdan voz kechishidir. Agar bu 
provinsiya bo‘linishining oldini olishning iloji bo‘lmasa, Sharqiy Bengaliya kelajagi 
juda murakkabdir, chunki uning yashashga qobil emasligi muqarrardir”
35
.
XX asrning birinchi yarmi Britaniyaning Hindistondagi 200 yillik 
hukmronligining yakuniy bosqichi bo‘ldi. Bu davr mobaynida inglizlar Hindistondagi 
ozodlik harakatlari bilan bog‘liq ko‘pgina masalalarga yechim topishiga to‘g‘ri keldi. 
Bu harakatlar natijasida hindlar mustaqillikni qo‘lga kiritdi. 
Mustaqil Hindistonga meros bo‘lib ikki asosiy element: davlat va ijtimoiy-
iqtisodiy sohadagi boshqaruv tizimi qoldi.
Iqtisodiyotning umumiy holati qishloq xo‘jaligidagi deklaratsiya bilan 
tavsiflangan. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqaruvchilari bozorda yalpi 
mahsulotlarining atigi 35 %ini sotishgan. 1900 yildan 1950 yilga qadar Hindistonda 
qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarilishi o‘sish tempi 0, 5%ni tashkil etgan. Asosiy 
mahsulot – guruch hosildorligining o‘rtacha yillik o‘sishi shu yillar davrida -0, 55%ni 
tashkil etgan
36
. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishdagi o‘sish aholi 
sonining o‘sish sur’atidan orqada qolgan edi.
Sanoatda iqtisodiyotning mayda tovarli sektorlari ko‘pchilikni tashkil qilgan. 
Fabrika-zavodlardagi va transportdagi, qurilish va aloqa korxonalaridagi ishchilar 4 
mln kishini qamrab olgan. Ularning ahvoli juda og‘ir edi
37
. Ikkinchi Jahon urushi 
davrida hind tadbirkorligining faol o‘sishi kuzatildi. 1939 yildan 1948 yilgacha 
hindlar tomonidan nazorat qilinadigan aksionerlik kompaniyalarning soni 239 tadan 
626 taga oshdi. 1943 yilda yirik fabrikalarning 2/3 qismi hind kapitali nazorati ostida 
35
Secret Cabinet, Extract from I.B. (47) 28th Meeting (London), 28 May, 1947 // MP 24.
36
Растянников В.Г. Аграрная революция в многоукладном обществе. Опыт независимой Индии. – М.: Наука, 
1973.–С. 109; Растянников В.Г., Дерюгина И.В. Модели сельскохозяйственного роста в ХХ веке. – М.: Наука, C. 
74. 
37
Гордон Л.А., Егорова М.Н. Рабочий класс независимой Индии. – М.: Наука, 1968. – C. 66. 

---