Uchinchi renessans: ilm-fan va ta’lim taraqqiyoti istiqbollari

“Uchinchi renessans: ilm-fan va 
ta’lim taraqqiyoti istiqbollari”
 
 
ISSN 2181-1784 
346 
w
www.oriens.uz
2021
 January
 
олиб ўлкани – бутун Марказий Осиёни ўз салтанатига – диний-сиёсий 
теократик давлат тизими ҳукмронлигига бўйсундиради
7
. 
Шайбонийхон томонидан амалиётда қўлламоқчи бўлган маънавий-
маърифий, диний ўзгаришлар ўша даврда ҳаёт бўлган кўплаб авлиё-ю пирларни, 
таниқли олиму-уламоларни, шу жумладан Хожа Ҳофиз Меросий Ҳазратларини 
ҳам оғир ва ташвишли ҳолатга тушиб қолишига сабаб бўлади. Аммо 
Шайбонийхон шиа мазҳабига мансуб Эрон қизил бошлари томонидан, 1510 
йилда жангда Мари шаҳри ёнида ўлдирилади
8
. 
Шайбонийхон ўлдирилганидан сўнг ўлкада вазият доимгидек бўлсада, 
аммо, энди нафақат диний мазҳаблар, ҳатто битта сулола, шайбонийзодалар 
ўртасида ҳам салтанат учун ўзаро кураш кенг тус олади. Бу даврда 
Шайбонийлар салтанати Самарқанд ва Ҳиротдан кўчиб Бухоро- шайбонийлар 
маркази-пойтахтига айлана боради. 
Ана шундай вазиятда Ҳожа Ҳофиз Меросий Ҳазратлари Бухорода 
Шайбоний Убайдуллахон саройига хизматга киради. Унинг асосий 
сабабларидан бири, Шайбонийлар ўзларини Дашти Қипчоқ ўзбеклари,-деб,
Амир Темур, темурийлар ҳукмронлигидаги Мовароуннаҳр ва Хуросон 
ўзбекларини Шайбоний “Турон замин ўзбеклари” (бу атама Амир Темур 
ишлатган иборали атамадир)- деб ўзбекларни бир-бирига зиддиятли вазиятни 
вужудга келтириш мақсадида икки халқга бўлиб юбориш каби реакцион сиёсат 
олиб бориш хавфи бор эди. Бу ҳолатни Хожа Ҳофиз Меросий Ҳазратлари яхши 
билар эди. Шу сабабли бир ва ягона бўлган ўзбек халқини бир-бирига душман 
бўлиб қолиш хавфининг олдини олиш мақсадида шайбонийлар сиёсатини қабул 
қилиб, ўзбек халқи бирлигини, ислом дини яхлитлигини сақлаб қолишни Ҳожа 
Ҳофиз Меросий Ҳазратлари мақсад қилган эди. 
Чунки, Шайбонийхон Мовароуннаҳар ва Хуросон ўзбекларига нисбатан 
дастлабки даврларида ниҳоятда хавфли сиёсат олиб боришни бошлаган эди. 
Хожа Хофиз Меросий Ҳазратлари ана шу сиёсатдан ташвишга тушганлиги 
тарихий ҳақиқатдир. 
Хожа Ҳофиз Меросий Ҳазратлари юқорида таъкидланган сиёсий, тарихий 
маълумотлардан ташқари Мовароуннаҳр, Хуросонда яшаётган ўзбеклар билан 
7
Қаранг. “Ўзбекистон халқлари тарихи”(рус тилида), (История Узбекской ССР), Тошкент, “Фан”, 1974, 111-112 
бетлар. 
8
Қаранг. “Ўзбекистон халқлари тарихи”(рус тилида), (История Узбекской ССР), Тошкент, “Фан”, 1974, 112 бет. 

---