Uchinchi renessans: ilm-fan va ta’lim taraqqiyoti istiqbollari

“Uchinchi renessans: ilm-fan va 
ta’lim taraqqiyoti istiqbollari”
 
 
ISSN 2181-1784 
433 
w
www.oriens.uz
2021
 January
 
бўлмаган ҳалқлар орасида катта обрў-эътиборга эга эдилар. Араблар 
истилосидан сўнг, котиблар Сосонийлар даври ғоялари, уларнинг давлат 
бошқаруви, 
солиқ 
тизими, 
қўшин 
бошқарув 
тартибининг 
Ислом 
цивилизациясига кириб келишида асосий рол ўйнадилар. 
Биз шундай маълумотларни топдикки, уларда ибн ал-Муқаффанинг 
Ислом динини заифлаштиришга уриниши таъкидланган. Бу ҳолат араб 
бўлмаган халқлар орасидан чиққан кўплаб инсонларнинг зиндиқ деб 
номланишига асос бўлган. Зиндиқ сўзи келиб чиқиши борасида паҳлави тилига 
мансуб бўлиб, Монийлик таълимотини тарғиб қилувчи, гностицизм 
йўналишини мутлоқлаштирувчи ёки бошқа диний ғояларга шубҳа билан 
қаровчиларга нисбатан қўлланилган.
Ибн ал-Муқаффанинг тафаккур ва маданиятга юксак даражадаги 
аҳамияти унинг шуҳрати учун асос бўлиб хизмат қилди. У араб бўлмаган, 
мусулмон бўлмаган оилада дунёга келди. Гарчи орзу-интилишлари бировга 
хизмат қилиш даражасидан анча юқори турсада, ўз шахсий маҳорати туфайли 
ибн ал-Муқаффа энг қудратли араб амалдорларининг хизматида бўлди. У форс 
котиби бўлиб қолган бўлсада, ҳеч бир сиёсий ёки диний мартабани мақсад 
қилмаган ҳолда Ислом динини қабул қилди. Унинг исломни қабул қилиши ва 
араб-мусулмон империясининг сиёсий структурасига кириб бориши фақатгина 
шахсий хоҳиши бўлибгина қолмай, балки араб бўлмаган зиёли қатламга қандай 
қилиб ислом умматига бирлашиш лозимлигини намоён этди, шу даврдан 
бошлаб ажам халқлари миллати ва ижтимоий мавқеидан қатъий назар ягона 
Ислом жамиятига бирлашиш аҳамияти борасидаги ғояларини янада теранроқ 
англай бошладилар. Натижада улар араблар ва забт этилган халқлар ўртасидаги 
бирлашувнинг асосий калити бўлдилар, ўзаро синтезлашув янги ислом 
давлатининг, ислом маданиятининг шаклланишига асос бўлиб хизмат қилди.
Гарчи бир қанча қадимий манбаларида ибн ал-Муқаффа зиндиқ сифатида 
кўрсатилган бўлсада, у динни инсон учун энг зарурий эҳтиёж сифатида 

---