Uchinchi renessans: ilm-fan va ta’lim taraqqiyoti istiqbollari

 
ТАРИХИЙ МАНБАЛАРДА КЕЛТИРИЛГАН ИБН АЛ-МУҚАФФА 
БОРАСИДАГИ МАЪЛУМОТЛАР ТАҲЛИЛИ 
 
Сарвар Саидов – Имом Термизий халқаро
илмий-тадқиқот маркази илмий ходими 
Аннотация:
Ушбу тадқиқот ишининг асосий мақсади ибн ал-
Муқаффанинг тарқоқ ҳолатда бўлган интеллектуал таълимотини яхлит бир 
тизимга келтиришдан иборатдир. Шу билан бирга бугунги глобаллашув 
шароитида файласуфларнинг ижтимоий қарашларини жамиятга тадбиқ этиш 
мақсадга мувофиқдир. 
Калит сўзлар:
ибн ал-Муқаффа, Жаъфар ал-Мансур, Бахт, Абулаббос 
Саффоҳ, “Ал-адаб ас-сағир”. 
Биздаги маълумотларга кўра, ибн ал-Муқаффа Аббосийларнинг иккинчи 
халифаси Жаъфар ал-Мансурнинг буйруғи билан ҳижрий 139-йилнинг зул-
ҳижжа ойида (757-йил, апрел) Аббосийларнинг биринчи халифаси Абулаббос 
Саффоҳ томонидан Уммавийлар устидан тўлиқ ғалаба қозонилганидан 7 йил 
кейин қатл қилинган.
56
Абулаббос Саффоҳнинг ўлимидан сўнг унинг укаси 
Мансур (унинг исмининг маъноси “ғалаба учун яратилган”) ўз ҳокимиятини 
ўрнатиш мақсадида барча мухолиф кучларни тор-мор қилади. Ҳокимият учун 
бўлган ушбу курашда ал-Мансур ўз амакилари билан тўқнашишга мажбур 
бўлади. Бахтга қарши ибн ал-Муқаффа учун халифанинг амакиларига котиблик 
қилиши унинг ҳалокатининг асосий сабабларидан бири бўлди. Халифа Мансур 
уни тирик қолдириш жуда хавфли деб топди. 
57
Келиб чиқиши форс амалдорларига тегишли бўлган ибн ал-Муқаффа илк 
ислом жамиятида сиёсий қатламни ташкил этган котиблар, ҳукмдорларнинг 
маслаҳатчилари авлодига мансуб эди. Чунки араблар ўзлари истило қилган 
ҳудудларни бошқариш учун маҳоратли хизматчиларга катта эҳтиёж сезардилар. 
Шу сабабли ибн ал-Муқаффа аждодлари Ислом империяси ҳудудларидаги араб 
56
Аббосийлар қўшинининг қўмондони халифалар Абул Аббос Саффоҳ ва Мансурнинг амакиси Абдуллоҳ бин 
Али бўлган.
57
А.Маршам ва К.Ф.Робинсон томонидан 2007-йилда Ибн ал-Муқаффа томонидан халифа Мансурнинг амакиси 
Абдуллоҳ бин Али учун ёзилган омон мактуби топилди. Ушбу мактуб шу даражада усталик билан ёзилганки, 
халифа Мансур ушбу мактубни имзолаганида, ўз амакисини йўқ қилиш уун ҳеч қандай имкон топа олмаган 
бўларди. Халифа Мансур ушбу мактубга имзо қўймайди, ўз ғазабини эса Ибн ал-Муқаффага қаратади. 

---