Uchinchi renessans: ilm-fan va ta’lim taraqqiyoti istiqbollari

“Uchinchi renessans: ilm-fan va 
ta’lim taraqqiyoti istiqbollari”
 
 
ISSN 2181-1784 
428 
w
www.oriens.uz
2021
 January
 
Undan ham qiyin muammoni Hindiston bilan G‘arbiy Pokiston chegarasi 
o‘rtasidagi Kashmir keltirib chiqardi. Mamlakatning to‘rtdan uch qismini 
musulmonlar tashkil qilsada, uning hukmdori Maxaraja Xari Singh edi. U yo 
xohlamasligi, yoki Hindiston va Pokistondan biriga o‘tishni tanlashni orqaga surar 
edi. Pokiston chegara bo‘ylab musulmonlardan tashkil topgan ixtiyoriy qismlarini 
shay qilib qo‘ydi. 1947-yil oktyabrda ular Kashmirga kirdilar. Bosib olish maqsadida 
uning poytaxti Srinagaruga yo‘l oldilar. Hokimiyatni qo‘ldan boy berishdan qo‘rqqan 
Xari Singx Hindistonni tanladi va Yangi Dehlidan yordam so‘radi. Srinagaruga 
samolyotlarda hind askarlari tashlandi. Shiddatli janglardan so‘ng Pokiston 
qo‘shinlari chekindilar. Srinagar va Kashmir vodiysi Hindistonga qo‘shildi. 
Kashmirning g‘arbiy qismi Pokistonliklar qo‘lida qoldi. Shtat rahbarlari asta-sekin 
hind jamiyatiga qo‘shilib ketdilar. Maxarajlik huquqlari o‘rniga Hindiston 
konstitutsiyasida ularga bir qancha huquqlar berildi. Ularga meros yerlari, unvonlari 
va har yili beriladigan pul miqdori belgilandi. Ularning ba’zilari siyosatchi, elchi, 
biznesmen va Hindistonning eng boy kishilariga aylanib qoldilar. 
Bu hodisalarni qonuniylashtirish maqsadida, 1947 yil 31 dekabrda Hindiston 
Ittifoqi Kashmir muammosini BMT Havfsizlik Kengashi muhokamasiga topshirdi. 
Ushbu muammoni hal etish maqsadida, Hindiston va Pokiston bilan kelishilgan holda, 
uch a’zodan tashkil topgan BMT komissiyasi tuzildi. Ushbu komissiya Kolumbiya, 
Belgiya va AQSh vakillaridan tashkil topdi. Komissiya faoliyati natijasida 
Kashmirdagi harbiy harakatlar to‘xtatildi, 1949 yil 1 yanvardan boshlab sulh tuzildi. 
Kashmirning ikki qismi o‘rtasidan nazorat chegarasi o‘tkazildi. Pokiston nazorati 
ostiga avvalgi rojalikning shimoli-g‘arbiy tumanlari – maydonining 40 % va 
aholisining 27 % - o‘tdi
49
. 1954 yil fevral oyida Kashmirning Hindiston nazorati 
ostidagi qismi ta’sis majlisi rojalikni shtat huquqi bilan Hindiston Ittifoqiga qo‘shilish 
haqidagi qaror qabul qildi
50
. Bu orqali ikki mamlakat Kashmir uchun kurash 
jadallashdi. 
Hukumatga kirishdan bosh tortgan Narayan, Neruga “Milliy tiklanish 
bo‘yicha minimum-dasturlar” loyihasini yubordi. Ushbu loyihada u quyidagilarni 
taklif etdi: ijtimoiy islohotlarni amalga oshirish uchun konstitusiyaga o‘zgartirishlar 
kiritish; ma’muriy islohotlarni o‘tkazish, jumladan, siyosiy hokimiyat 
desentralizasiyasini amalga oshirish; ekspluatasiya va iqtisodiy tengsizlikni bartaraf 
etish maqsadida yerni qayta taqsimlash, hamda bu jarayonda eng avvalo qishloq 
49
Ibid., p. 354; Шаумян Т.Л. Кашмирская проблема: новые подходы и перспективы // Международнй конгресс 
востоковедов. Труд, том 3. – М., 2007. – C. 1105-1107. 
50
Балабушевич В.В. и Дьяков А.М., отв. ред. Новейшая история Индии. – М.:Издательство восточной 
литературы, 1959. – C. 518-519.

---