Uchinchi renessans: ilm-fan va ta’lim taraqqiyoti istiqbollari

“Uchinchi renessans: ilm-fan va 
ta’lim taraqqiyoti istiqbollari”
 
 
ISSN 2181-1784 
426 
w
www.oriens.uz
2021
 January
 
mustaqillik uchun qo‘shgan hissasini alohida ta’kidlab o‘tadi: “ Bu tarixiy vaqtda biz 
unutmasligimiz kerak, chunki Hindiston uchun Mahatma Gandi – kuch ishlatmaslik 
orqali ozodlik memoriga aylandi”
42
. Mauntbetten 1948 yil 21-iyungacha general-
gubernator boldi undan so‘ng bu lavozimga Chakravarti Radjagopalachari tayinlandi. 
Pokistonning birinchi general-gubernatori M.A. Jinna “Buyuk yo‘lboshchi” (“Kaid-i-
Azam”) bo‘ldi
43
. Jinna Poksiton davlatining asoschisi ham hisoblanadi. 
Neru ushbu vaziyatni “hind qalbining inqirozi”, “insoniy yer qimirlashi” deya 
atadi. U “Bizga ozodlik nasib etdi, oz darajada zo‘ravonlik bilan nasib etdi. Ammo 
unga erishishimiz bilanoq biz qon va ko‘z yoshlari ummonida suzishimizga to‘g‘ri 
keldi. Ularga yo‘ldoshlik qilgan uyat va sharmandalik, qon va ko‘z yoshidan ham 
battarroq edi. Bizning qadriyat va axloq odob normalarimiz qayerga yo‘q bo‘ldi, 
bizning qadimiy madaniyatimiz, bizning insoniyligimiz va ma’naviyatimiz, va 
qolaversa, o‘tmishda Hindiston himoya qilib kelgan barcha narsalar qayerda qoldi? 
Birdaniga qorong‘u tun bu yerga keldi va odamlar aqldan ozdilar. Bizning ongimizni 
qo‘rquv va nafrat egallab olib, taraqqiyot cheklovlarini chetga surib tashladi. Go‘yo 
yorug‘lik umuman so‘nib qolgandek. Ammo yo‘q, u gohida to‘fon orasida miltillab 
ko‘rinardi. Biz o‘lganlar va o‘layotganlar haqida qayg‘urardik. Bundan ham ko‘proq, 
biz Hindiston haqida, uzoq yillar davomida ozodligi uchun kurashgan bizning 
umumiy onamiz haqida qayg‘urar edik”,
44
deb yozar edi. 
1947 yil avgust oyining oxirida Kalkuttada hindular va musulmonlar o‘rtasida 
to‘qnashuvlar boshlandi. U yerga Gandi yetib bordi 2 sentabrda u ushbu 
to‘qnashuvga qarshilik qilib ochlik e’lon qildi. 4 sentabrda jamoa yetakchilari bu 
to‘qnashuvni to‘xtatish to‘g‘risida qasamyodga qo‘l qo‘yishdi. Faqat shundan so‘ng 
Gandi ochlikni to‘xtatib Panjobga, u yerdagi odamlarni tinchlantirish uchun yo‘l oldi. 
Ammo yo‘lda u ommaviy diniy jamoalararo to‘qnashuvlar boshlanib ketgan Dehlida 
ushlanib qoldi. 
Bu insoniy fojeaning ko‘lamini anglash uchun, ushbu to‘qnashuvlarda halok 
bo‘lganlarning sonidan tashqari, boshqa ma’lumotlar ham mavjud.1947-1948 yillar 
davomida halok bo‘lganlar soni kabi, qochoqlar soni to‘g‘risida ham aniq 
ma’lumotlar yo‘q. O‘n, o‘n ikki va hattoki o‘n besh million qochoq bo‘lganligini 
aytishadi. Ammo bularning hech biri hujjat bilan tasdiqlanmagan. Ba’zi manba’larga 
ko‘ra, yetti millionga yaqin hind musulmonlari Pokistonga ko‘chib o‘tgan 
45
. Bu davr 
42
Das M.N. India Wins Independence. – Berlin : 1960. – P. 799. 
43
Уолперт Стенли. Джинна - творец Пакистана. – 
М.: Рудомино : Центр Мультимедиа, 1997. – 
C. 7.
44
Varnika, P. 96. 
45
Lateef Shahida. Muslim Women in India: Political and Private Realities. – New Delhi: Zed Book, 1990. – P. 7. 

---