Uchinchi renessans: ilm-fan va ta’lim taraqqiyoti istiqbollari

“Uchinchi renessans: ilm-fan va 
ta’lim taraqqiyoti istiqbollari”
 
 
ISSN 2181-1784 
400 
w
www.oriens.uz
2021
 January
 
маданиятнинг қурилишида “ўзгани тушуниш”нинг асоси ва шарти сифатида 
турли фалсафий тизимлар борасидаги хулосалар, қоидалар ва тамойилларни 
ассимиляциялаш (аралаштириб юбориш) йўли орқали Шарқ ва Ғарб фалсафаси 
ўртасига “кўприк солиш” тўғрисидаги таклифлар муайян даражада 
замонавийлик ва миллий анъаналар синтези нуқтаи-назаридан муросасоз 
сифатида иштирок (3) этади.
Бу каби даъволарни асослаш учун улар Шарқ донишмадлари каби Ғарб 
донишмандларининг ҳам фикрлари билан қизиқадилар. P.Т.Ражунинг фикрича, 
компаративистик фалсафа ҳаққоний фалсафий фан саналади ва келгусида янада 
яхшироқ мослашиш ҳамда уларнинг ҳар бирининг қадриятини ва ўзига 
хослигини аниқлаш учун инсонни унинг табиий ва маданий доирасида 
феноменологик ўрганишни; бир анъана ичидаги тушунчаларини, фалсафий 
тамойилларини ва мактабларини қиёсий ўрганишни ўз ичига олади. 
Ф.С.К.Нортроп 
интуиция 
ва 
интеллект 
синтези 
каби, 
компаративистиканинг вазифаси сифатида Шарқ ва Ғарб маданияти синтезини 
тахмин қилади [13]. Бу каби синтез Шарқ кишиси каби, Ғарб кишисига ҳам 
фойдали. Компаратив тадқиқот натижасида турли фалсафий анъаналарда 
мушоҳадалардаги ўхшашликлар аниқланади ва идрок этилади, бу эса матнларга 
кутилмаган, ноанъанавий мазмун бахш этади ва ҳар бир анъаналарда ўзига хос 
синувчанлик, доимий саволларни ўзгача тушуниш юзага келади. 
А.Тойнби тадқиқотларида амалга оширишга уринган мулоҳазаси ва 
мистикаси, эмпирияси синтезига методологик кўрсатмасини ҳам эътироф 
этамиз. Ўзга даврлар ва маданий анъаналар кишилари маънавий 
универсумининг назарий қайта тикланиши – замонавий гуманитар 
билимларнинг 
ривожланишидаги 
муҳим 
тенденциялардан 
биридир. 
А.Тойнбининг черковдаги илоҳий лексиконидан ҳамда қадимий ва Шарқдаги 
(жумладан, Немезида, бодисатва, Чиқиш ва Қайтиш йўллари, Инь ва Янь ва ҳ.к.) 

---