Uchinchi renessans: ilm-fan va ta’lim taraqqiyoti istiqbollari

“Uchinchi renessans: ilm-fan va 
ta’lim taraqqiyoti istiqbollari”
 
 
ISSN 2181-1784 
399 
w
www.oriens.uz
2021
 January
 
ақидалар ёки алоҳида динга асос солинишида у ақидапарастликдан ва ўзига 
хосликка бўлган эътирозлардан воз кечиш имконини очади, асослиликка ва ўзга 
динлар ва маданиятлар билан бирга бўлишга олиб келади [6, 294]. Араб 
Шарқидаги диний ва фалсафий дунёқарашлар замонавий тадқиқотларининг 
кўрсатишича, араб фалсафаси ва адабий-танқидий фикри Ғарб фалсафаси 
доирасидан четга чиқиши мумкин эмас [10; 11; 12]. XX асрнинг 60-80-йиллари 
араб экзистенциализмининг гуманистик-мавҳум фалсафий оқим сифатида энг 
гуллаб-яшнаган даврига тўғри келади. Уни ривожлантирган файласуфлар 
сирасига Абдураҳмон Бадавий, Закариё Иброҳим, Камол Юсуф Ал-Хожи, 
Ҳасан Ҳанафий, Суил Идрис ва бошқалар киради. 
Араб Шарқида ХХ аср охирларида ривожланган халқларга етиб олиш ва 
улар қаторидан муносиб ўрин эгаллаш учун Европадан қандай маънавий 
қадриятларни ўзлаштириш зарурлиги (аслида ўзи ўзлаштириш керакмикин) 
борасидаги масалани ҳал қилиш учун тарафдорлари миллий фалсафанинг 
келгусидаги ривожланиш йўлларини излашда ўзаро бир фикрга кела олма-ган, 
дунёқарашга оид йўналтирилган учта нисбатан мустақил тизим кузатилган. Энг 
аввало, ислом ақидапарастларининг мутаассиб мафкурачилари, қадимги 
мустамлака даврига қадар бўлган “олтин аср”нинг миллатчи маддоҳлари, 
миллий мустақиллик назариётчилари, популистлари томонидан тақдим этилган 
(1) бу тизим автохтон араб маданиятига йўналтирилган тизимдир. Миллий 
маънавий маданиятнинг анъанавий жиҳатларига нисбатан ишончсизликда 
ифодаланувчи (2) тенденция эътироф этилган тизимларга қарама-қарши туради. 
Фалсафий талқиннинг ушбу тизими намоёндалари фақат Ғарбга бўйсунишдан, 
европача ҳаёт тарзига тақлид қилишдан ва у ерда ишлаб чиқилган маънавий 
қадрияларни мерос қилишдан ва ўзлаштиришдан келиб чиқар эканлар, араб 
мамлакатларини тараққий этган равнақини таъминлашга қодир, ва биноборин 
бу Европа томонидан аллақачон эришилган тараққиёт асосида Шарқда ҳам 
ижтимоий-сиёсий ўзгаришларни бошлашга имкон беради. Янги миллий 

---