Uchinchi renessans: ilm-fan va ta’lim taraqqiyoti istiqbollari

“Uchinchi renessans: ilm-fan va 
ta’lim taraqqiyoti istiqbollari”
 
 
ISSN 2181-1784 
395 
w
www.oriens.uz
2021
 January
 
фанлари ва Осиё маданияти” ва бошқа асарларида у компаратив ғояларни 
ривожлантиради. Унинг ижодидаги бир нечта “муаммоли майдонлар”ни 
ажратиш мумкин. Улар орасидан - ислом ва ислом тамаддунининг ғарбча 
моҳияти ва асосий тамойилларини, инсоннинг ислом тамойилларига бўлган 
ёндашувини, Ғарб ва Шарқнинг мумтоз фалсафасига ва фан фалсафасига 
бўлган муносабатларини аниқлаш мумкин. Дастлаб у Ибн Сино, Ибн Арабий, 
ал-Беруний, ас-Сухравардий, ал-Фаробий, Ибн Холдун, ал-Ғаззолий, Аверроэс 
ва бошқалар [1; 2;] каби етук мусулмон мутафаккирларининг ҳаётий ва илмий 
муаммоларига мурожаат қилган.
Тамаддуний ёндашув нуқтаи назаридан исломнинг тўрт тамойили 
талқини “Исломда фан ва тамаддун” (1968) номли асарда баён қилинган. У 
ислом тамаддуни рамзини дарёнинг оқиши билан эмас, балки Каъбанинг 
даражаси билан қиёслар экан, ҳаёт тарзи ва таълимоти сифатида исломнинг 
асосий хусусиятини унинг ўзгармас ва барқарор табиатида кўради ва 
қуйидагиларга ажратади: 1) уларни турғунлигини тан олишга ўхшаш бўлган 
Ғарбдаги ислом тамаддуни ва ислом барқарорлиги тамойили [3, 1]; 2) Коинот, 
инсон, Худо каби бутун борлиқ бирлиги ва ўзаро алоқаси сифатидаги илоҳий 
бирлик тамойили (бу ерда коинот маъносида табиат бирлиги мисол сифатида 
иштирок этмоқда); 3) Муҳаммад пайғамбар кашфиёти орқали киритилган 
“поклик” тамойили; 4) ислом руҳиятини, асосий ҳолатини ифодаловчи, 
“Аллоҳдан ўзга ҳеч бир илоҳ йўқ, ва Муҳаммад унинг пайғамбари”, - деган 
ислом диний таълимоти моҳиятига эга бўлган тамойил. 
Наср исломнинг умумий космик-универсал, антропологик ва гносеологик 
мазмундаги 
аҳамияти 
даражасини 
аниқлайди. 
Биринчисига 
кўра, 
универсиумдаги барча мавжудот моҳиятан “мусулмонлар” ва улар Тангрининг 
иродасига сўзсиз итоат этишлари зарур. Иккинчи даражанинг тасдиқлашича, 
мусулмон деганда ўзининг дунёвий ва илоҳий кашфиётлар қонунига ўз 

---